بشارت و نوید به آمدن منجی وعده داده شده از همان نخستین سال‌های طلوع اسلام توسط پیام آور رحمت و مهربانی و در ادامه توسط جانشینان بر حق ایشان، امامان معصوم (ع)، داده شده بود. خصائل و اوصاف موعود آخر الزمان، رخدادهایی که با ظهور او رخ خواهند داد و دولتی که پایه‌گذاری خواهد کرد، تماما در روایات معتبر نقل گردیده از این بزرگواران وجود دارند و همان روایات به علاوه آیات قرآنی مرتبط با ظهور قائم آل محمد (عج) و تشکیل حکومت جهانی بر پایه عدل الهی سندی محکم برای وجود حضرت مهدی (عج) و ظهور ایشان در وقتی که خدا تعیین نموده، هستند. در واقع رسول خدا (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام بر اساس وظیفه‌ی الهی که بر گردن آنان است، برای هدایت انسان‌ها به راه درست و جلوگیری از گمراهی آنان و گرفتار آمدن به دست شیادانی که از باور و اعتقاد انسان‌ها سوء استفاده می‌کنند، در سخنان خویش به آخر الزمان، اوصاف و ویژگی‌های منجی عالم و … پرداخته‌اند تا در کنار قرآن کربم معیاری باشد برای شناخت درست از نادرست. امام علی (ع) نیز در این باره سخن بسیار گفته‌اند و در خطبه‌ها، نامه‌ها و یا سخنان قصار خویش که در نهج البلاغه توسط شخص سید رضی جمع آوری شده‌اند، اشاراتی به اوصاف حضرت و وقایعی که در آخر الزمان رخ می‌دهند و فتنه‌های آن دوران داشته‌اند در این نوشتار تصمیم داریم به اوصاف و ویژگی‌های قائم آل محمد (ص)، آینده و ظهور ایشان از منظر نهج البلاغه امام علی (ع) بپردازیم.
امام مهدی (عج) در خطبه 182 نهج البلاغه
خطبه 182 را امام علی (ع) در واپسین سال‌های عمر خویش و در کوفه ایراد نمودند. در این خطبه ایشان نخست خدا را ستایش نموده و از او طلب یاری کرده است، سپس به موضوع خداشناسی و راه‌های آن پرداخته و پس از آن به پرهیزگاری و عبرت گرفتن از تاریخ اشاره کرده است. حضرت علی (ع) در ادامه وصفی از حضرت مهدی (عج) را بیان و در آخر خطبه یاران خویش را به آنچه که انبیاء مردم خود را اندرز می‌دادند، پند داد.
و اما آنچه که درباره امام زمان (عج) فرمودند این بود: (حضرت مهدی (عج)) زره حکمت – علم به حقیقت اشیاء و تقوا و عبادت – را بر تن کرده و آن را با تمامی شرایط و آدابش، از توجه، شناختن و اشتغال به آن که فارغ ساختن خویش از علاقه به دنیاست، فرا گرفته. حکمت، گمشده‌ی اوست که آن را می‌طلبد و نیاز او که همیشه از آن می‌پرسد (درخواست می‌کند و سراغ آن را می‌گیرد). پس آن بزرگوار پنهان گشته و گوشه‌ای را اختیار می‌کند، هر زمان (فتنه‌ها فراوان شوند) اسلام غریب شود و به مانند شتری که آزار می‌بیند دُم خویش را حرکت داده و گردن خود را به زمین می‌چسباند (ضعف و رنج آن‌گونه آن را در بر گرفته است که از پای می‌افتد). او باقی مانده‌ای از حجت‌های پروردگار و جانشینی از جانشینان انبیاء است [1].
برخی از اوصاف حضرت (عج) بر اساس این بخش از خطبه به شرح زیر هستند:
- امام زمان (عج) آخرین باقیمانده حجت‌های الهی است.
- ایشان یکی از جانشینان پیامبران به شمار می‌روند.
- به سبب آن‌که دین اسلام غریب مانده، از نظرها به اراده پروردگار غائب است.
- حکمت را با تمامی آداب آن دارا می‌باشد.
- حقایق عالم هستی را یافته و در برابر پروردگار مطیع محض می‌باشد.
قائم آل محمد (عج) در خطبه 150 م
در این خطبه امام علی (ع) به رخدادهای سخت آینده اشاره کرده است. در واقع ایشان از آینده بشریت و ظهور حضرت (عج)، ره‌آوردی که حکومت صاحب الزمان (عج) خواهد داشت و اوضاع مسلمانان بعد از رسول خدا (ص) سخن به میان آورده است و اما معنای آن بخش که به امام مهدی (عج) و آینده بشریت مرتبط می‌باشد، عبارت است از:
آنان (مردم آن دوران) به چپ و راست متمایل گشته، در جاده‌های گمراهی قدم گذاشته و طرق راست و مستقیم را رها نموده‌اند. در مورد آنچه که روی می‌دهد و انتظار وقوع آن وجود دارد، شتاب نکنید و آنچه را که فردا با خود خواهد آورد را دور مپندارید، انسان‌های بسیاری بوده‌اند که به سوی چیزی شتاب کرده و برای آن عجله می‌کنند و چون که به آن دست پیدا کنند (پشیمان گشته) و دوست می‌داشتند که به آن نمی‌رسیدند و چه اندازه امروز به سپیده فردا (آغاز فردا) نزدیک است.
ای مردم! زمان وقوع آنچه که به شما وعده داده شده، فرا رسیده است و آنچه که از آن آگاهی ندارید، به تحقق نزدیک گشته است. بدانید و آگاه باشید آن کس از ما (منظور امام زمان (عج) است) که آن فتنه‌ها را در یابد با چراغی روشن در آن قدم می‌گذارد و به روش صالحین (مقصود پیامبران و ائمه اطهار علیهم السلام است) رفتار می‌نماید. او می‌آید تا بندهایی را که بر گردن‌ها هستند را بگشاید، اسیران را آزاد گرداند، جمعیت ستمگران و افراد گمراه را متفرق سازد و اهل حق را که متفرق هستند، جمع نموده و گرد هم آورد. او در پس پرده از دید مردم پنهان است، طوری که پی جویان نشان و اثر او را نمی‌بینند هر چند که برای پیدا کردن او فراوان جستجو نمایند. آن‌گاه و در کشمکش میان فتنه‌ها جمعی برای کمک به او همانند مهیا گشتن شمشیر به دست آهنگری توانا، آماده می‌گردند (روح و جانشان صیقل داده شده است). چشمانشان به نور قرآن بصیر می‌گردد و تفسیر آیات آن گوش‌هایشان را می‌نوازد و هر بامداد و شامگاه از جام حکمت سیراب می‌گردند.
- قیام و ظهور امام زمان (عج) قطعی و حتمی است. در این بخش از خطبه همچون برخی دیگر از خطبه‌ها اشاراتی به ظهور منجی در آن مشاهده می‌شود. اشارت و بشارتی همانند آنچه که از رسول الله (ص) و دیگر بزرگان دین به ما رسیده است.
با مطالعه و تفکر در شرح این بخش از خطبه می‌توان به این نکات دست پیدا کرد: اول اینکه ظهور، این امر مقدس که برای از میان برداشتن ظلم و ستم و عدل گستری در کل عالم است، هنگامی رخ می‌دهد که فساد و ظلم و ستم تمامی جهان را در بر گرفته است و آدمیان از ظلم و ستم خسته می‌گردند و راه اصطلاحی وجود نداشته باشد و تمامی مکاتب و قوانین بشری ناکارآمدی‌شان اثبات می‌شود که همین موضوع مهیا شدن برای قبول و پذیرش حکومت مهدوی که حکومتی الهی را افزایش می‌دهد.
دومین نکته قابل استباط این است که یاران حضرت قائم (عج) برای پیاده نمودن این طرح بسیار بزرگ، اشخاصی هستند اندیشمند و آگاه، دلیر، دلسوز، مطیع و مهربان.
علاوه بر این دو خطبه، در خطبه‌های دیگری همچون خطبه 138 و خطبه 100 به مهدوبت و آخر الزمان پرداخته شده است که بررسی آن‌ها در این نوشتار نمی‌گنجد.
منابع:
[1] برگرفته از ترجمه فیض الاسلام