اعمال و ادعیه ماه مبارک شعبان

با فرا رسیدن ماه شعبان المعظم که از ماه‌های بسیار پرفضیلت اسلامی است بر آن شدیم تا در مطلبی اعمال، ادعیه و اذکاری که برای این ماه در کتب معتبری همچون مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده‌اند را برای بهره‌مند شدن شما بزرگواران قرار دهیم. این ماه به حضرت محمد (ص) منسوب گشته و اعمالی اختصاصی نظیر مناجات شعبانیه، نمازهای مخصوص، روزه و صلوات برای آن گفته شده است که انجام آن‌ها علاوه بر این‌که سبب تقرب به خدا می‌شود، اَجر و پاداش بسیاری دارد.

اعمال عمومی و مشترک ماه شعبان المعظم

این اعمال و ادعیه رو می‌توان در تمام روزها و شب‌های ماه شعبان انجام داد و به روز خاصی اختصاص ندارند.

• درود و صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت بزرگوارشان
• خواندن اذکار استغفار

روزانه هر یک از اذکار «اَسْتَغْفِرُاللهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ» و «اَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لااِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَىُّ الْقَیّوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» هفتاد مرتبه گفته شوند.

• پرداخت صدقه
• خواندن هزار بار ذکر مخصوص «لا اِلهَ اِلا اللهُ وَلا نَعْبُدُ اِلاّ اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ».
• مناجات شعبانیه
• نماز مخصوص ماه مبارک شعبان

در هر یک از پنج شنبه های این ماه دو رکعت نماز خوانده شود با این کیفیت که در هر رکعت آن سوره حمد و صد مرتبه سوره توحید قرائت گردند و پس از اتمام صد مرتبه ذکر صلوات گفته شود.

• صلوات شعبانیه

از امام سجاد علیه السلام برای ماه شعبان صلواتی روایت گردیده که توصیه می‌شود در هنگام ظهر شرعی قرائت گردد و آن صلوات این است:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِکَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْکِ الْجَارِیَةِ فِی اللُّجَجِ الْغَامِرَةِ یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَهَا وَ یَغْرَقُ مَنْ ترکها الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکِینِ وَ مَلْجَإِ الْهَارِبِینَ وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً کَثِیرَةً تَکُونُ لَهُمْ رِضًی وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أَدَاءً وَ قَضَاء بِحَوْلٍ مِنْکَ وَ قُوَّةٍ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الْأَبْرَارِ الْأَخْیَارِ الَّذِینَ أَوْجَبْتَ حُقُوقَهُمْ وَ فَرَضْتَ طَاعَتَهُمْ وَ وِلایَتَهُمْ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اعْمُرْ قَلْبِی بِطَاعَتِکَ وَ لا تُخْزِنِی بِمَعْصِیَتِکَ وَ ارْزُقْنِی مُوَاسَاةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ بِمَا وَسَّعْتَ عَلَیَّ مِنْ فَضْلِکَ وَ نَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِکَ وَ أَحْیَیْتَنِی تَحْتَ ظِلِّکَ وَ هَذَا شَهْرُ نَبِیِّکَ سَیِّدِ رُسُلِکَ شَعْبَانُ الَّذِی حَفَفْتَهُ مِنْکَ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوَانِ الَّذِی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ و سَلَّمَ یَدْأَبُ فِی صِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ فِی لَیَالِیهِ وَ أَیَّامِهِ بُخُوعا لَکَ فِی إِکْرَامِهِ وَ إِعْظَامِهِ إِلَی مَحَلِّ حِمَامِهِ اللَّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَی الاسْتِنَانِ بِسُنَّتِهِ فِیهِ وَ نَیْلِ الشَّفَاعَةِ لَدَیْهِ اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْهُ لِی شَفِیعاً مُشَفَّعا وَ طَرِیقاً إِلَیْکَ مَهْیَعا وَ اجْعَلْنِی لَهُ مُتَّبِعا حَتَّی أَلْقَاکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَنِّی رَاضِیا وَ عَنْ ذُنُوبِی غَاضِیا قَدْ أَوْجَبْتَ لِی مِنْکَ الرَّحْمَةَ وَ الرِّضْوَانَ وَ أَنْزَلْتَنِی دَارَ الْقَرَارِ وَ مَحَلَّ الْأَخْیَارِ.

• روزه گرفتن روزهای ماه شعبان

اعمال اختصاصی ماه شعبان

• اعمال شب و روز اول ماه

برای شب اول ماه دوازده رکعت نماز توصیه شده است که در هر رکعت آن یک مرتبه سوره حمد و یازده مرتبه سوره توحید خوانده می‌شود.

• اعمال شب و روز سوم شعبان

برای این شب و روز، روزه گرفتن، و خواندن دعاهای «اَللّهُمَّ اَنْتَ مُتَعالِى الْمَکانِ …» و «اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فى هذَا الْیَوْمِ …» سفارش گردیده است.

• اعمال و ادعیه روز سیزدهم

خواندن دو رکعت نماز به این کیفیت که در هر رکعت پس از حمد سوره‌های یس، مُلک و توحید تلاوت گردند.

• ادعیه، اذکار و اعمال شب و روز نیمه شعبان

غسل نمودن، احیا و شب زنده داری (به نماز خواندن، دعا و استغفار)، خواندن دعای کمیل، صلوات شعبانیه در شب نیمه شعبان، زیارت امام حسین علیه السلام، خواندن هر یک از اذکار «سبحان الله»، «الحمدلله»، «لا اله الا الله» و «الله اکبر» صد مرتبه، خواندن نماز دو رکعتی (کیفیت این نماز این گونه است که در رکعت اول سوره‌های حمد و کافرون خوانده شوند و در رکعت دوم سوره های حمد و توحید و پس از سلام تسبیحات حضرت زهرا (س) خوانده شوند) و چهار رکعتی (در هر رکعت پس از حمد صد مرتبه توحید خوانده شود و پس از سلام دعایی که در کتب معتبر نقل شده خوانده شود) پس از نماز عشاء، خواندن نماز جعفر طیار و خواندن دعاهایی همچون «اللهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْيَتِكَ …»، «اللهُمَّ بِحَقِّ لَيْلَتِنَا وَ مَوْلُودِهَا …»، «أَنْتَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ …» و «إِلَهِي تَعَرَّضَ لَكَ فِي هَذَا الليْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ …» (متن کامل دعاها در کتب ادعیه آمده است).

• اعمال بیست و هفتم تا سی‌ام ماه

برای سه روز آخر ماه شعبان روزه گرفتن سفارش شده است. همچنین به خواندن زیاد دعای «اللهُمَّ إِنْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِيمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِيمَا بَقِيَ مِنْهُ» توصیه شده است.

• اذکار شب آخر ماه

حضرت صادق علیه السلام در شب آخر ماه شعبان و شب نخست ماه مبارک رمضان این دعا را می خواندند:

اللّٰهُمَّ إِنَّ هٰذَا الشَّهْرَ الْمُبارَكَ الَّذِى أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ وَجُعِلَ هُدىً لِلنَّاسِ وَبَيِّناتٍ مِنَ الْهُدىٰ وَالْفُرْقانِ قَدْ حَضَرَ فَسَلِّمْنا فِيهِ وَسَلِّمْهُ لَنا وَتَسَلَّمْهُ مِنّا فِى يُسْرٍ مِنْكَ وَعافِيَةٍ، يَا مَنْ أَخَذَ الْقَلِيلَ وَشَكَرَ الْكَثِيرَ اقْبَلْ مِنِّى الْيَسِيرَ.

اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَ لِى إِلىٰ كُلِّ خَيْرٍ سَبِيلاً، وَمِنْ كُلِّ مَا لَاتُحِبُّ مانِعاً يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا مَنْ عَفا عَنِّى وَعَمَّا خَلَوْتُ بِهِ مِنَ السَّيِّئاتِ، يَا مَنْ لَمْ يُؤاخِذْنِى بِارْتِكابِ الْمَعاصِى، عَفْوَكَ عَفْوَكَ عَفْوَكَ، يَا كَرِيمُ؛إِلٰهِى وَعَظْتَنِى فَلَمْ أَتَّعِظْ، وَزَجَرْتَنِى عَنْ مَحارِمِكَ فَلَمْ أَنْزَجِرْ، فَما عُذْرِى، فَاعْفُ عَنِّى يَا كَرِيمُ، عَفْوَكَ عَفْوَكَ؛اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَالْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسابِ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ التَّجاوُزُ مِنْ عِنْدِكَ، يَا أَهْلَ التَّقْوىٰ وَيَا أَهْلَ الْمَغْفِرَةِ، عَفْوَكَ عَفْوَكَ؛ اللّٰهُمَّ إِنِّى عَبْدُكَ بْنُ عَبْدِكَ بْنُ أَمَتِكَ ضَعِيفٌ فَقِيرٌ إِلىٰ رَحْمَتِكَ، وَأَنْتَ مُنْزِلُ الْغِنىٰ وَالْبَرَكَةِ عَلَى الْعِبادِ، قاهِرٌ مُقْتَدِرٌ أَحْصَيْتَ أَعْمالَهُمْ، وَقَسَمْتَ أَرْزاقَهُمْ، وَجَعَلْتَهُمْ مُخْتَلِفَةً أَلْسِنَتُهُمْ وَأَلْوانُهُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ، وَلَا يَعْلَمُ الْعِبادُ عِلْمَكَ، وَلَا يَقْدِرُ الْعِبادُ قَدْرَكَ، وَكُلُّنا فَقِيرٌ إِلىٰ رَحْمَتِكَ، فَلا تَصْرِفْ عَنِّى وَجْهَكَ، وَاجْعَلْنِى مِنْ صالِحِى خَلْقِكَ فِى الْعَمَلِ وَالْأَمَلِ وَالْقَضاءِ وَالْقَدَرِ؛اللّٰهُمَّ أَبْقِنِى خَيْرَ الْبَقاءِ، وَأَفْنِنِى خَيْرَ الْفَناءِ عَلَىٰ مُوالاةِ أَوْلِيائِكَ، وَمُعاداةِ أَعْدائِكَ وَالرَّغْبَةِ إِلَيْكَ، وَالرَّهْبَةِ مِنْكَ، وَالْخُشُوعِ وَالْوَفاءِ وَالتَّسْلِيمِ لَكَ، وَالتَّصْدِيقِ بِكِتابِكَ، وَاتِّباعِ سُنَّةِ رَسُولِكَ؛اللّٰهُمَّ مَا كانَ فِى قَلْبِى مِنْ شَكٍّ أَوْ رِيبَةٍ أَوْ جُحُودٍ أَوْ قُنُوطٍ أَوْ فَرَحٍ أَوْ بَذَخٍ أَوْ بَطَرٍ أَوْ خُيَلاءَ أَوْ رِياءٍ أَوْ سُمْعَةٍ أَوْ شِقاقٍ أَوْ نِفاقٍ أَوْ كُفْرٍ أَوْ فُسُوقٍ أَوْ عِصْيانٍ أَوْ عَظَمَةٍ أَوْ شَىْءٍ لَاتُحِبُّ، فَأَسْأَلُكَ يَا رَبِّ أَنْ تُبَدِّلَنِى مَكانَهُ إِيماناً بِوَعْدِكَ، وَوَفاءً بِعَهْدِكَ، وَرِضاً بِقَضائِكَ، وَزُهْداً فِى الدُّنْيا، وَرَغْبَةً فِيما عِنْدَكَ، وَأَثَرَةً وَطُمَأْنِينَةً وَتَوْبَةً نَصُوحاً، أَسْأَلُكَ ذٰلِكَ يَا رَبَّ الْعالَمِينَ؛ إِلٰهِى أَنْتَ مِنْ حِلْمِكَ تُعْصىٰ فَكَأَنَّكَ لَمْ تَرَ، وَمِنْ كَرَمِكَ وَجُودِكَ تُطاعُ فَكَأَنَّكَ لَمْ تُعْصَ، وَأَنَا وَمَنْ لَمْ يَعْصِكَ سُكَّانُ أَرْضِكَ فَكُنْ عَلَيْنا بِالْفَضْلِ جَواداً، وَبِالْخَيْرِ عَوَّاداً، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، وَصَلَّى اللّٰهُ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ صَلاةً دائِمَةً لَاتُحْصىٰ وَلَا تُعَدُّ وَلَا يَقْدِرُ قَدْرَها غَيْرُكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

خداوندا، ماه مبارکی که در آن قرآن نازل گردیده و هدایت و راهنمایی برای مردم و بینه و دلایل روشن و آشکاری از هدایت و تمیز بین حق و باطل قرار داده شده است، از راه رسید، پس ما را در آن سلامت دار و آن را برای ما سالم نگاه دار و از سمت خویش در حال راحتی و عافیت کامل از ما آن را تحویل گیر، ای آن که قلیل را قبول کند و زیاد را قدر نهد، از من این کم (اندک) را بپذیر.

بارالها از تو می‌خواهم همانا برایم به سوی هر خیری راه و مسیری قرار دهی و از هر آنچه که دوست نداری مانعی بگذاری، ای مهربان‌ترین مهربانان. ای آن کس که بر من عفو نمود و از آنچه از اعمال زشت در نهان مرتکب شده‌ام چشم پوشی کرد، ای آن که من را به دلیل انجام معصیت سرزنش نکرد، عفو تو را، عفو تو را عفو تو را می‌خواهم ای کریم.

پروردگار من، موعظه‌ام نمودی، پند پذیر نگشتم، از حرام خویش مرا باز داشتی، باز نایستادم. پس دگر چه عذر و بهانه‌ای دارم؟ مرا عفو کن ای کریم و بخشنده، عفو تو را عفو تو را می خواهم.

معبود من! آسودگی و راحتی زمان مرگ و عفو و گذشت در زمات حسابرسی را از تو طلب می کنم، گناه از بنده‌ات بزرگ شده پس سزاوار است گذشت و بخشش از سوی تو نیکو باشد، ای پروا پذیر و سزاوار آمرزش، عفو تو را عفو تو را می خواهم.

خداوندا من بنده تو و فرزند بنده توام، فرزند کنیز توام، به رحمت تو نیازمند هستم و تو نازل کننده مال و برکت بر بندگان خویش هستی، قاهر و مقتدری، کارهای بندگان را شمرده‌ای و روزی آنان را تقسیم نموده‌ای و زبان و رنگ آن ها را متنوع قرار دادی، خلقی از پی خلقی دیگر، بندگان کرانه‌های دانش و علم تو را نمی دانند و جایگاه و مقام تو را اندازه ندارند و تمامی ما به رحمت تو محتاجیم، روی از من برنگردان و مرا در عمل، آرزو، قضا و قدر از بندگان صالح خود قرار ده.

بارالها مرا زنده دار به بهترین بقا، و بمیران به بهترین مرگ، بر اساس دوستی دوستان تو و دشمنی با دشمنان تو و رغبت به تو و ترس از تو و فروتنی و وفا و تسلیم در آستان تو و تصدیق به کتاب تو و پیروی و تبعیت از رسولت.

خداوندا آنچه در دلم از شک و تردید، انکار، نا امیدی یا خوشی هوا پرستانه یا تکبر، سرکشی یا خودبینی یا ریا یا میل به شهرت یا نفاق افکنی و دو رویی یا کفر و نافرمانی یا گناه و تفاخر و یا هر آنچه که نزد تو بد است وجود دارد، پس از تو طلب می کنم ای پروردگار که آنها را به ایمان و یقین به وعدهات و وفای به عهدت و رضای به قضای تو و زهد در دنیا و رغبت به هر آنچه که نزد توست و انتخاب نیکو و آرامش و توبه نصوح (توبه خالص)، تمامی این‌ها را از تو می‌خواهم ای پروردگارعالمیان.

معبود من، تو از روی بردباری‌ات است که نافرمانی می‌شوی، انگار که نمی‌بینی (آنگونه صبر و بردبار هستی که چشم بر روی بسیاری از نافرمانی ها بسته ای)، و به سبب کَرَم و بخشش توست که اطاعت می‌گردی چنان که گویی نافرمانی نشده‌ای، و من و هر آن که نافرمانی تو را نکرد، ساکنان زمین تو هستیم، پس با ما به فضل خود بخشنده و به خیر خود بهره رسان باش، ای مهربانترین مهربانان و درود و سلام فرست بر محمد و آل او، درود و سلامی دائم که شمرده نگردد و اندازه اش را جز تو نداند ای مهربان ترین مهربانان [1].

منبع:

[1] دعای شب آخر ماه شعبان، ترجمه شیخ حسین انصاریان

موسسه معراج النبی