پاسخ به شبهات و سوالاتی درباره معراج رسول الله (ص)

در این مطلب قصد داریم به شبهاتی درباره معراج رسول الله (ص) بپردازیم.

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا  إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ [1]

پاک و منزه است خداوندی که بنده خود (رسول الله (ص)) را شبی از مسجد الحرام (در مکه مکرمه) به مسجد الاقصی که پیرامون آن را مبارک ساختیم، سیر داد تا بعضی از آیات و نشانه های خود را به او نشان دهیم، همانا خداوند شنوا و بینا است.

عروج پیامبر (ص) که سفری به ملکوت اعلا است از جمله حوادث و رخدادهای شگفت انگیزی است که در دوره 23 ساله نبوت ایشان رخ داده است. در این سیر [2] که نمایانگر جایگاه و مقام والای حضرت و مجموعه ای از حقایق و شگفتی های ملکوت و قدرت نامتناهی پروردگار است، رسول الله (ص) شب هنگام از شهر مکه و مسجد الحرام به اذن، اراده و قدرت پروردگار جهانیان به مسجد الاقصی رفته و از آن جا به آسمان عروج می کند. در این عروج حضرت محمد (ص) با فرشتگانی دیدار می کند همچنین از احوال اهل بهشت و جهنم با خبر می گردد و آن ها را می بیند. همچنین و بر اساس احادیث متواتری که در میان مسلمانان سُنی و شیعی وجود دارد ایشان با برخی از رسولان گذشته، به گفتگو می نشیند و مکالمه ای نیز میان ایشان و حق تعالی صورت می گیرد. این سیر و سفر نیز از نگاه خصمانه افرادی که در پی انکار خدا، نبوت و دین هستند دور نماند و آنان شبهات و سوالاتی را درباره این سفر ملکوتی ایجاد نمودند که در این مطلب قصد داریم به بررسی برخی از آن ها بپردازیم.

شبهه و سوال اول: معراج و رفتن به آسمان یک سفر تخیلی می باشد.

به طور کاملا قطعی می توان بیان نمود که سفر پیامبر (ص) یک سفر واقعی بوده است و ایشان به طور واقعی و نه تخیلی و در رویا از مسجد الحرام به مسجد الاقصی رفته و از آن جا عروج نمودند، زیرا دلایلی وجود دارد که می توان این امر را ثابت کرد. از جمله مهم ترین دلایل این است که پیامبر (ص) زمانی که از آن سفر برگشتند مسائل و اتفاقاتی که برای مسافران (گفته شده مسافران عرب و از کاروان بازرگانی قریش بوده اند) پیش آمده بود را مُفصل گزارش کردند و برای کسانی که خود پیش تر به مسجد الاقصی رفته بودند و به رسول الله (ص) گفته بودند که اگر در گفتارت صادقی ما را از کیفیت مسجد با خبر کن، خصوصیات مسجد الاقصی را تشریح نمود به گونه ای که آنان را به تعجب و حیرت وا داشت. مسافران عرب نیز پس از مدتی به سرزمین مکه رسیدند و تمام آن چه که پیامبر (ص) فرموده بودند را تائید و تصدیق کردند [3].

شبهه دوم: عروج پیامبر اکرم (ص) روحانی است.

عروج پیامبر (ص) هم روحانی است و هم جسمانی. به این معنا که علاوه بر عروج روح، در این سفر جسم ایشان هم حضور داشته است. البته بیان گردیده که در مراحلی که حضور جسم امکان پذیر نبوده همچون مقام « قاب قَوسَين أو أدنى» معراج روحانی بوده است.

برای اثبات این موضوع می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• خداوند متعال در آیه اول سوره اسراء می فرماید: پاک و منزه است خداوندی که بنده خود (رسول الله (ص)) را شبی از مسجد الحرام (در مکه مکرمه) به مسجد الاقصی که پیرامون آن را مبارک ساختیم، سیر داد تا بعضی از آیات و نشانه های خود را به او نشان دهیم، همانا خداوند شنوا و بینا است. در این آیه خداوند از واژه «عبده» یا همان بنده استفاده کرده است که نشان دهنده این است که عروج جسمانی پیامبر (ص) صورت گرفته است زیرا بنده به دو بعد انسان یعنی روح و جسم اشاره دارد و هنگامی که این واژه به کار رفته است یعنی علاوه بر روح، جسم مبارکشان نیز به معراج رفته است.
• پیامبر (ص) پیش از آن، معراج روحانی را تجربه نموده است، زیرا عروج روحانی به این معنا است که روح آدمی در عوالمی فوق عالم ماده سیر کند و اینگونه سیر، از لوازم بعثت و نبوت است تا پیامبر بتوانند ملائکه الهی را که به صورت انسانی در می آیند، ببیند و وحی الهی را دریافت نماید. پس آن چه که به عنوان یک رخداد شگرف و مهم در تاریخ و منابع روایی از آن نام برده شده، عروج جسمانی حضرت (ع) است.

اما اینکه گفته شد معراج پیامبر (ص) روحانی نیز بوده است به این سبب است که در برخی از عالم های بالا جایی برای سیر جسمانی وجود ندارد تا عروج جسمی معنا پیدا کند و می بایست عروج در آن عوالم روحانی باشد و آنچه که در سوره نجم درباره معراج آمده است (تا آنکه فاصله او (با پیامبر) به اندازه دو کمان یا کمتر بود [4]) لازم است که به معراج روحانی تفسیر گردد چون که تقرب و نزدیکی به پروردگار عالمیان، جسمانی نمی باشد به این دلیل که حق تعالی جسم نیست.

علامه طباطبایی در این باره بیان کرده بود که با توجه به آنچه تا الان حاصل گردید از آیه و روایات موجود، این گونه برداشت می شود که حضرت (ص) با جسم و روحش از مسجد الحرام در مکه به مسجد الاقصی رفته، اما برای عروج و رفتن ایشان به آسمان ها، از ظاهر آیه های سوره نجم و روایات فراوانی که وجود دارند نتیجه می شود که این عروج انجام گرفته و غیر قابل انکار است، و اما مسئله و موضوعی که هست احتمال می رود که عروج ایشان با روحشان بوده است ولی نه آن طور که معتقدین به عروج روحانی می گویند (آن ها بر این باورند که عروج روحانی پیامبر به شکل رویای صدقه بوده است)، زیرا اگر که رویا بوده باشد، دیگر لازم نبود که خداوند در آیه های قرآن درباره این رخداد سخن گفته و به آن این همه اهمیت دهد و در مقام اثبات نمودن کرامت درباره حضرت محمد (ص) باشد.

علاوه بر این اگر که رویا می بود لازم نبود که قبیله قریش هنگامی که آن واقعه را از زبان حضرت رسول (ص) شنیدند آن گونه و به شدت در صدد انکار آن باشند. همچنین اتفاقاتی که ایشان در بین راه دیده بودند (رخدادهایی که برای مسافران عرب اتفاق افتاده بود) و برای دیگران بیان کردند با خواب و رویا بودن ماجرای معراج همخوانی ندارد.

در حقیقت منظور از عروج روحانی آن است که روح مقدس پیامبر (ص) به ماورای عالم ماده، جایی که فرشتگان هستند و کردار و عمل انسان به آن جا ختم می گردد و مقدرات از آن جا صادر می شوند، عروج کرده، نشانه های بزرگ قدرت حق تعالی را مشاهده نموده و حقیقت و نتیجه اعمال برای ایشان مجسم گردیده است، با ارواح مطهر پیامبران ملاقات داشته و ملائکه بزرگوار را رویت کرده و با آنان هم سخن شده است [5].

صدر المتألهين نیز در این باره بیان کرده است که عروج رسول خدا (ص) تا سدرة المنتهی با جسد مبارک بوده و پس از آن با روح مقدس و پر فتوح خود عروج کرده است [6].

منابع:

[1] سوره اسراء – آیه اول

[2] درباره اینکه این اتفاق شگرف در چه تاریخی رخ داده است اختلاف نظر وجود دارد، هفدهم ربیع الاول، بیست و هفت ماه رجب، شب هفدهم ماه رمضان و شبی از ماه شوال یا ربیع الثانی را زمان وقوع این اتفاق گفته اند.

[3] برگرفته از: سبحاني، جعفر، فروغ ابديت، قم، نشر دانش، 1363 هـ.ش،  ج 1، ص 380

[4] سوره نجم، آیه 9

[5] طباطبايي، ترجمه الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي، قم، انتشارات اسلامي، پنجم، 1374 ش، ج 13، ص 40-41

[6] صدر المتألهين، محمد بن ابراهيم، تفسير القرآن الکريم، تحقيق محمد خواجوي، قم، بيدار، دوم، 1366 ش، ج 7، ص 49

 

• تلاوت تحقیق آیه 1 سوره اسراء – استاد حامد شاکرنژاد