تفسیر سوره مبارکه تکاثر

سوره تکاثر صد و دومین سوره قرآن کریم می باشد که با 8 آیه کوتاه جزو مفصلات به شمار می رود. این سوره که در فضیلت و خواص تلاوتش احادیثی از بزرگان دین نقل شده است (درباره شأن نزول و فضیلت این سوره می توانید به مطلب «شأن نزول و فضیلت سوره تکاثر» مراجعه بفرمایید) شانزدهمین سوره ای است که بر قلب و جان رسول اکرم (ص) نازل گردیده و خدای متعال در آن به نکوهش و مواخذه ی انسان هایی پرداخته که برای جمع نمودن مال، ثروت و فرزند با یکدیگر مسابقه گذاشته و به هم فخر فروشی می کنند.

در این مطلب به شرح و تفسیر این سوره خواهیم پرداخت.

سوره مبارکه تکاثر

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ. أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ (1) حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ (2) كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ (3) ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ (4) كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ(5) لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ (6) ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ (7) ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ (8).

به نام خداوند بخشنده مهربان. فخر فروشی و مباهات به هم (برای فزونی فرزند و مال) شما را (از پرداختن و انجام دادن امور دینی و معاد) غافل ساخت (1) تا آنجا که کارتان به زیارت و دیدار قبرستان رسید (برای مباهات کردن به یکدیگر به شمارش مردگان هم پرداختند) (2) این گونه نیست، به زودی متوجه خواهید شد (3) باز هم این گونه نیست، به زودی خواهید فهمید (4) این چنین نیست که شما می پندارید، اگر که علم الیقین (علمی پایدار و تردید ناپذیر به آخرت) می دانستید (5) البته (بعد از مُردن) جهنم را به طور قطع خواهید دید (6) سپس (با ورود به دوزخ) آن را با دیده و چشم یقین مشاهده خواهید کرد (7) و آن گاه، در آن روز از نعماتی که به شما (در دنیا) ارزانی شده بود، سوال خواهید شد (8).

تفسیر سوره تکاثر [1]

سوره مبارکه تکاثر درباره بلای فزونی خواهی و مباهات است.

در آیه های ابتدایی سوره، خداوند متعال با لحنی توأم با سرزنش فرموده است: فخر فروشی و مباهات به هم شما را از یاد آخرت (معاد) و خدا غافل ساخت تا جایی که برای تفاخر به دیدار قبور رفته و قبرهای اموات خود را شمارش کردید (البته می توان این احتمال را در تفسیر این دو آیه در نظر داشت که تکاثر و مباهات به گونه ای آنان را مشغول ساخته که تا لحظه مرگ و ورود به قبر نیز ادامه دارد اما بر اساس شأن نزول سوره و معنای آیه دوم تفسیری که اول گفته شد مناسب تر است).

واژه « أَلْهَاكُمُ» از ریشه «لهو» که به معنای سرگرم شدن به انجام کارهای بیهوده و کوچک و غفلت از کارها و اهداف بزرگ و با ارزش است، گرفته شده است. راغب در کتاب مفردات خود درباره لهو این چنین گفته است: لهو در واقع چیزی است که آدمی را به خود مشغول ساخته و از اهداف و مقاصدش باز می دارد.

کلمه «تکاثر» نیز از کثرت آمده و به معنای مباهات و تفاخر بر هم می باشد.

واژه «زرتم» از «زیارة» و «زور» بر وزن قول، گرفته شده است و در اصل به بخش بالای سینه اطلاق می شود. البته به جز این معنی، در معنای ملاقات (دیدار) کردن و رو به رو شدن نیز به کار برده می شود.

زور بر وزن قَمَر به معنای انحراف و کج شدن بخش بالای سینه می باشد و از آن جایی که کذب و دروغ به عنوان نوعی کجی و انحراف از حق و راستی است به آن زور بر وزن نور می گویند.

مقابر نیز جمع کلمه مقبره (محل قبر مُرده) است و ملاقات و زیارت قبور در آیه دوم یا کنایه از مردن است [2] و یا به معنای رفتن به قبرستان و شمارش قبرها و فخرفروشی و مباهات با تعداد مردگان (بر اساس شأن نزول بیان شده برای آن) است و همانطور که در ابتدا بیان نمودیم معنای دوم و شماره قبرها درست تر می باشد. برای اثبات این امر می توان به سخنی از مولای متقیان امام علی (ع) اشاره کرد. در خطبه 221 نهج البلاغه ذکر شده که پس از تلاوت دو آیه اول سوره مبارکه تکاثر امام (ع) فرمودند: عجبا! چه هدف بعید و دوری، و چه ملاقات کنندگان ناآگاه و غافلی و چه کار بزرگ و دلهره آوری؟ مکان رفتگان را که می توانست مایه عبرت گردد، خالی و تهی دیدند و از مکان و فاصله ای دور به آن ها دست یافتند! آیا به قبرهای پدران خود افتخار می کنند؟ یا به زیادی و کثرت امواتشان بر یکدیگر مباهات می کنند؟ گویی می خواهند آن اجساد به خاک افتاده برگردند و جنبش و حرکتی دوباره پیدا کنند. آن اموات اگر که برای این ها درس عبرت گردند شایسته و سزاوارتر است تا وسیله ای باشند برای مباهات و تفاخر [3] …

خطبه 221 نهج البلاغه به اندازه ای آشکار و صریح به این موضوع پرداخته است که ابن ابی الحدید معتزلی درباره آن می گوید: من به کسی که تمام امم به او سوگند می خورند قسم یاد می کنم از پنجاه سال قبل تا به الان بالغ بر هزار بار این خطبه را خوانده ام و با هر بار خواندن در دلم ترس و موعظه ای جدید و تازه به وجود می آید و در روح و جانم اثر گذاشته و اعضا و جوارحم به لرزه افتاده و هیچ گاه نشده که پس از خواندن آن در آن تأمل نکنم. بلکه با خواندنش به یاد مرگ خانواده، دوستان و آشنایان افتاده  و به درستی برایم مجسم گردیده که من همانی هستم که امام (ع) توصیف کرده است.

ادامه دارد …

منابع:

[1] تفسیر نگاشته شده در این مطلب برگرفته از تفسیر نمونه است.

[2] برخی تفاسیر این معنا  را درست گرفته اند.

[3] خطبه 221، برگرفته از ترجمه علی شیروانی

 

• تلاوت تحقیق سوره تکاثر – استاد عبدالباسط

 

دانلود