شرح و تفسیر سوره مبارکه فیل

سوره مبارکه فیل یکی از سوره های کوتاه قرآن کریم می باشد که در شهر مکه بر دل و جان حضرت محمد (ص) نازل شده است. این سوره از لحاظ نزول، نوزدهمین سوره قرآن به شمار می رود و دارای پنج آیه است که تمام آن ها به یکباره بر پیامبر رحمت (ص) نازل شده اند. در مطلب «فضیلت و شأن نزول سوره مبارکه فیل» درباره فضیلت، آثار و برکات آن و همچنین شأن نزول آن صحبت شده است. در این مطلب به شرح و تفسیر این سوره خواهیم پرداخت.

سوره مبارکه فیل

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ (1) أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ (2) وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ (3) تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ (4) فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ (5).

به نام خدای بزرگوار مهربان، مگر ندیدی خدا با فیل سواران لشگر ابرهه که برای تخریب کعبه آمده بودند چه کرد؟! مگر نقشه شومشان را نقش بر آب نکرد؟! و بر سرشان پرندگانی دسته دسته اعزام نکرد؟! و با سنگ هایی از گِل سفت آن ها را هدف گیری نکرد؟! بله خدا اینطور همه شان را له و لورده کرد [1].

شرح و تفسیر سوره فیل

در اولین آیه سوره فیل خداوند حضرت محمد (ص) را مخاطب قرار داده و می فرماید: مگر ندیدی خدا با فیل سواران لشگر ابرهه که برای تخریب کعبه آمده بودند چه کرد؟!

فیل سواران ابرهه با آن همه قدرت و توان و نیروی که داشتند آمده بودند تا کعبه که خانه خدا است را ویران و خراب کنند و خدای متعال با سپاهی که ظاهرا کوچک بوده است، تمام آن لشگر عظیم را نابود کرد، فیل های عظیم الجثه را با پرندگانی کوچک، و سلاح ها و ابزار آلات جنگی پیشرفته آن زمان را با سنگریزه های کوچک که از گِل خشک شده هستند در هم کوبید و از بین برد، تا بی چیز و ناتوان بودن آدمی، که غرور و خیره سری اش در اکثر اوقات او را به انحطاط می کشاند، در برابر قدرت و توان لایزال الهی آشکار و نمایان گردد.

در آیه اول خداوند عبارت «الم ترا» یا همان آیا ندیدی؟ را برای پیامبر اکرم (ص) به کار برد در حالی که این واقعه و اتفاق زمانی رخ داد که پیامبر (ص) متولد نشده بودند. استفاده از این عبارت به این دلیل بوده است که این اتفاق به دوران حیات حضرت (ص) نزدیک می باشد. (گروهی از افرادی که با پیامبر معاصر بوده اند بی شک این حادثه را با چشم دیده و از نزدیک لمس کرده اند.) همچنین آنقدر این حادثه معروف بوده و بسیار ذکر شده است که گویی رسول الله (ص) با چشم خود آن اتفاق را مشاهده کرده است.

در این آیه خداوند تعبیر «اصحاب فیل» را برای سپاه ابرهه به کار برده است و دلیل آن است که آنان برای لشگر کشی از سرزمین یمن به حجاز از فیل استفاده کرده اند تا علاوه بر ایجاد ترس و رعب در افراد، در میدان کارزار نیز اسب ها و شتران رَم کرده و فرار کنند.

خداوند متعال در ادامه آیه نخست می فرماید: مگر نقشه شومشان را نقش بر آب نکرد؟!

در حقیقت آن ها می خواستند که کعبه را ویران سازند تا کلیسا یا معبد باشکوهی که در یمن بنا کرده اند مورد توجه قبایل و طوایف عرب قرار گیرد، اما نقشه ی آن ها نقش بر آب شد و نه تنها هدف آنان محقق نگشت بلکه این حادثه باعث شد در تمام سرزمین حجاز آوازه کعبه (خانه خدا) بپیچد و بر عظمت و بزرگی آن و شهر مکه افزوده شود. و علاوه بر امنیت بیشتری که به این سرزمین بخشیده شد، قلوب مشتاقان بیشتر از قبل متوجه خانه خدا شد (در مطلب «اصحاب فیل»، می توانید به صورت مفصل از چگونگی وقوع این حادثه با خبر شوید).

خداوند در ادامه به شرح این حادثه می پردازد و می فرماید: خداوند بر سر آن ها پرندگانی را به صورت دسته دسته (گروه گروه) فرستاد. گفته شده که واژه «ابابیل» به کار رفته در این آیه، نام پرنده ای که خداوند بر بالای سر سپاه ابرهه فرستاده نیست و معنای وصفی دارد، برخی ابابیل را به جماعات متفرقه معنا کرده اند، یعنی پرنده های مورد نظر از هر سو به طرف سپاه ابرهه حمله کردند.

همچنین بیان شده که پرندگان ابابیل، پرندگانی شبیه به پرستو و چلچله بوده اند که از سوی دریای سرخ برخاسته و به سمت سپاه ابرهه هجوم برده اند.

در آیه چهارم خداوند می فرماید: این پرندگان، سپاه فیل را با سنگ هایی که از جنس گِل سفت بودند هدف گیری کردند. بر اساس تفاسیر مختلف و روایت های نقل شده هر یک از این پرنده ها سه سنگریزه به اندازه نخود و یا کوچکتر به همراه داشتند (سنگریزه ای را به منقار و سنگریزه هایی را با پاهای خود حمل می کردند) که با فرود آمدن هر یک از آن ها بر سر هر شخصی آن را متلاشی و نابود می‌کرد. همانگونه که در آخرین آیه سوره فیل، خداوند بیان می کند که آن ها را له و لورده کرده و همانند کاه خورده شده قرار داده است.

واژه «عصف» به برگ هایی که بر ساقه زراعت وجود دارند و سپس خشک شده و کوبیده می شوند اطلاق می گردد و به تعبیری دیگر این واژه در معنای کاه است و بعضی دیگر آن را به پوسته گندم زمانی که در خوشه اش قرار دارد، تفسیر نموده اند. اما معنای اول برای آن درست تر و مناسب تر است.

واژه «مَأْكُولٍ» به این موضوع اشاره دارد که کاه در زیر دندان حیوان بار دیگر کوبیده شده و از هم متلاشی می گردد، پس از آن معده حیوان نیز آن را باری دیگر خرد می کند و این نماینگر این است که سنگریزه ها بر سر هر شخص فرود آید او را متلاشی و نابود می گرداند.

البته این تعبیر به بی ارزش و ناتوان بودن این آدمیان سرکش، که به ظاهر نیرومند بودند، اشاره دارد.

منبع:

[1] ترجمه تفسیری و پیام رسان، علی ملکی

سایت موسسه معراج النبی استان خوزستان

 

• تلاوت ترتيل «سوره فیل» با صدای استاد البنا

دانلود