خمس از فروع دین و یکی از واجبات الهی است که در قرآن [1] صراحتا به پرداخت آن سفارش و تاکید و به موارد مصرف آن اشاره شده است و بر اساس روایات نقل شده از معصومین (ع) موارد وجوب آن که هفت چیز می باشند و آثار مثبت پرداخت خمس و ترک کردن آن مشخص شده اند.
در این مطلب بر آن شدیم تا شما را با آثار مثبت پرداخت کردن و منفی ترک نمودن خمس آشنا سازیم.
آثار مثبت و بسیار خوب پرداخت نمودن خمس
برای پرداخت خمس در روایات و سخنان بزرگان دینی آثار مثبت بسیاری بیان شده اند که در این بخش به آن ها پرداخته می شود.
- اولین اثر مثبت پاکی فرزند و مولد شخص است. بدون شک فرزند آدمی ثروت و دارایی اصلی او به شمار می رود، اگر که فرزند از نسلی پاک باشد زمینه تعالی و پیشرفت و رشد بیشتری خواهد داشت و اگر که عکس چیزی که گفته شد اتفاق بیفتد و فرزندی از نسلی ناپاک به دنیا آمده باشد زمینه فساد در وجودش تجلی می یابد.
اگر چه آدم ها از خود مالکیتی ندارند و مالک حقیقی خداوند متعال است و هر آنچه که انسان دارد برای خدا می باشد اما زمانی که خداوند طبق دستورات دینی به انسان ها امر کند که یک پنجم یا همان خمس مال خود را در مسیری مشخص و معین صرف نمایند و بقیه آن را در امور دلخواه هزینه کنند و آدمی از این امر خدا سر باز زده و اطاعت نکند بدون شک به جز اینکه عملی خلاف و گناه مرتکب شده است، مالی حرام را در امور زندگی خود مصرف کرده است که در نسلش موثر بوده و سبب آلایش و ناپاکی آن می گردد.
- پاک گردانیدن مال از دیگر آثار مثبت پرداخت خمس است. خورد و خوراک سهم مهمی در سلامت جسم و روان آدمی دارد. بدون تردید غذایی که حلال و سالم باشد باعث عمل و رفتار سالم می شود و فکر آدمی نیز سالم می گردد؛ اما تغذیه ناسالم و حرام، افکار و اعمال شیطانی را سبب می شوند. طبق حدیثی از امام صادق (ع) [2] یکی از دلایل پرداخت خمس، پاک گردانیدن مال و تطهیرش بیان شده است.
- از دیگر آثار مثبت می‌توان به سهیم و شریک شدن در امر ترویج دین اشاره نمود. همانطور که می دانید انجام هر عمل و کاری نیازمند یک پشتوانه و سرمایه مالی است و اگر که این سرمایه نباشد کارها به درستی انجام نخواهند گرفت. از سویی دیگر دین اسلام، آئینی برای تمام دنیا است و ترویج آن نیازمند سرمایه ای بس بزرگ و محکم است تا بتوان با استفاده از آن هدف های دین را به فعلیت رسانید. در قرآن کریم ترویج دین بر عهده‌ی رسول خدا (ص) گذارده شده است و به ایشان امر شده که جانشینان بعد از خود را معرفی نماید تا آنان نیز امر ترویج دین را انجام دهند. خداوند خمس را پشتوانه مالی و سرمایه ای برای آنان دانسته تا بتوانند رسالت الهی خود را به خوبی عملی نمایند. پس پرداخت خمس و زمینه ساز شدن برای امر تبلیغ دین می تواند شخص را در ترویج دین سهیم و شریک گرداند.
- تلاش، علم و هنر تنها وسیله برای کسب و گسترش روزی نیست بلکه عوامل دیگری نیز سبب توسعه در رزق و مال می شوند. بر اساس حدیثی از امام رضا (ع) پرداخت خمس یکی از عوامل زیادی در مال و روزی می باشد.
آثار منفی و زیان بار ترک نمودن خمس
- بد عهدی و پیمان شکنی، از آثار منفی ترک این واجب شرعی است. زمانی که آدمی دینی را می پذیرد متعهد به انجام امور و دستورات آن می‌شود، پس زمانی که به امری دستور داده شده و فرد آن را انجام ندهد، نوعی پیمان شکنی کرده است.
- در بخش آثار مثبت پرداخت خمس، یکی از دلایل فراوانی روزی، ادا کردن این واجب شرعی بیان شده است. پس ترک آن و پرداخت ننمودن خمس سبب زوال در مال و کم شدن دارایی می گردد. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: هر شخصی که حقوق الهی را پرداخت نکند دو برابر آن را در باطل مصرف می کند [3].
- ترک خمس را نمونه ای از ضایع نمودن و خوردن مال یتیم دانسته اند. یتیم قدرت و توانایی دفاع از خود و حقش را ندارد و نمی تواند دارایی خود را از دست افراد قدرتمند باز پس گیرد به همین دلیل ضایع نمودن و خوردن حق آن در دین اسلام قبیح و زشت است. در مذهب تشیع بعد از امام حسن (ع) که تنها چند روز حکومت نمود، حکومت بر مسلمانان از دست امامان معصوم (ع) به غضب گرفته شد. بالطبع آن ها نمی‌توانستند با استفاده از قدرت مال مردم را تخمیس کنند، به همین دلیل و بر اساس گفته [4] امام باقر (ع) آنان نوعی یتیم به حساب می آمدند.
- نپرداختن خمس نوعی غصب در مال است. تجاوز به مال دیگران (ید بر مال) بدون آنکه مجوز شرعی آن صادر شود در حکم غصب و تجاوز می‌باشد. در واقع یک پنجم از مال فرد بعد از کم کردن مخارج سال باید به امام (ع) تحویل داده شود. حال اگر که فرد بدون آنکه حق امام را پرداخت نماید در مال تصرف کند، کار و عملش نوعی غصب به شمار می رود.
منبع:
[1] سوره انفال آيه 42
[2] المقنعه ص 283
[3] وسائل الشيعه ج 6 ص 378
[4] من لا يحضره الفقيه ج 2 ص 41
- تلاوت تحقیق آیه 41 سوره انفال – استاد عبدالباسط
۞ وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی‌القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی‌ایمان) [= روز جنگ بدر] نازل کردیم، ایمان آورده‌اید؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست!