سوره مبارکه ماعون صد و هفتمین سوره قرآن کریم می باشد. این سوره در شهر مکه بر قلب و جان رسول خدا (ص) نازل گردیده است و از لحاظ ترتیب نزول هفدهمین سوره می‌باشد. سوره مبارکه ماعون جزو سوره های دارای آیات کوتاه به شمار می رود.
سوره ماعون
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، أَرَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ (1) فَذَلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ (2) وَلَا يَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ (3) فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ (4) الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ (5) الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ (6) وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ (7).
به نام خداوند بخشنده مهربان، آیا کسی را که همواره روز جزا را انکار می‌کند، دیدی؟ (1) همان که یتیم را به خشونت و جفا از خود می‌راند (2) و کسی را به طعام دادن به مسکین و مستمند تشویق نمی‌کند (3) پس وای بر نمازگزاران (4) که از نمازشان غافل و نسبت به آن سهل انگار هستند (5) همانان که همواره ریا می‌کنند (6) و از دادن وسایل و ابزار ضروری زندگی (زکات، هدیه، صدقه به نیازمندان) دریغ می‌ورزند (7) [1].
شرح و تفسیر سوره ماعون
در سوره مبارکه ماعون تاثیرات شوم و ناگوار منکر شدن معاد و روز جزا بیان شده اند. در واقع در این سوره ابتدا رسول خدا (ص) توسط خدای متعال مخاطب قرار داده شده و اثرات ناگوار انکار معاد در اعمال و کردار منکران، برای ایشان بازگو شده اند.
آیا کسی را که همواره روز جزا را انکار می‌کند، دیدی؟ پس از آن خداوند بدون آنکه منتظر جواب باشد، در ادامه می‌گوید: همان که یتیم را به خشونت و جفا از خود می‌راند و کسی را به طعام دادن به مسکین و مستمند تشویق نمی‌کند.
واژه دین در اینجا برای روز جزا به کار رفته است و منکر شدن آن روز و دادگاه بزرگ آن، بازتاب گسترده ای در کردار آدمی دارد که در سوره ماعون به پنج بخش از آن اشاره گردیده است همانند: دور کردن و راندن ایتام با خشونت و تشویق نکردن دیگر افراد برای اطعام مستمندان، در واقع این شخص نه خود اهل انفاق و کمک است و نه دیگران را به انفاق دعوت می نماید.
البته برخی گفته اند که احتمال دارد که دین در این سوره تمام دین اسلام و یا قرآن کریم باشد. اما معنای اولی که بیان گردید، مناسب‌تر به نظر می‌آید و همانند آن را در سوره مبارکه انفطار (آیه 9) و سوره تین (آیه 7) می‌توان مشاهده نمود.
ریشه واژه «يَدُعُّ »، «دع» می باشد که به معنای دفع و راندن شدید و همراه با خشونت است.
واژه «یَحُض» از ریشه «حض» گرفته شده است و به معنای ترغیب افراد بر چیزی می باشد.
این دو واژه به صورت افعال مضارع به کار رفته اند که نشان دهنده ی این است که آنان درباره یتیمان و مساکین این کار را به طور مستمر و پیوسته انجام می دادند.
نکته‌ی دیگری که در این بخش جلب توجه می‌نماید این است که درباره افرادی که یتیم هستند موضوع و مسئله عواطف و احساسات آدمی بیشتر مطرح می‌گردد تا غذا دادن و سیر نمودن، زیرا بیشترین رنج و محنتی که یتیم می‌کشد، از دست دادن کانون محبت و عاطفه و غذای روح است، و غذا و طعام جسم در مرحله بعدی قرار دارد.
در این آیات همانطور که مشاهده می شود به موضوع اطعام مساکین که از مهم‌ترین اعمال و کارهای نیک به شمار می‌رود پرداخته شده است و تا جایی پیش رفته است که خداوند فرموده است: اگر که خود در اطعام دیگران ناتوان هستید، می توانید دیگران را به این کار تشویق و ترغیب نمایید.
در ابتدای آیه دوم سوره، عبارت « فَذَلِكَ » آمده است. این عبارت در اصل به این نکته اشاره می‌کند که بی ایمانی به معاد و روز جزا باعث این نوع از اعمال و کارهای خلاف و نادرست می‌گردد. در حقیقت شخصی که روز جزا و دادگاه عدل الهی و پاداش و کیفر را باور داشته باشد و بداند که روزی می‌آید که او پاسخگوی تمام اعمال و کردار خویش است، تلاش می‌کند تا در رفتار به گونه ای عمل نماید تا در آن روز از دادگاه عدل الهی سر بلند بیرون آید، اما کسی که ایمان و باور قلبی نداشته باشد اثرات منفی این ناباوری، در جرأت آن به انجام گناه به طور کامل مشهود است.
ادامه دارد …
منابع:
[1] سوره مبارکه ماعون – ترجمه انصاریان
- قرائت تحقیق مجودّ سوره ماعون توسط محمد محمود طبلاوی