جهاد و انواع آن

احکام عملی دین اسلام که عمدتا توسط فقیه از قرآن کریم، روایات و احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، عقل و همچنین اجماع به دست می آیند و هر مسلمانی موظف به انجام آن ها می باشد را فروع دین گویند. فروع دین توسط علمای تشیع به ده فرع یا دسته تقسیم بندی شده اند. که عبارتند از: نماز، روزه، حج، خُمس، زکات، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تولی، تبری. در این مطلب تصمیم داریم به بررسی جهاد و معرفی انواع آن بپردازیم.

جهاد چیست؟

جهاد از ریشه و ماده «ج-ه-د» گرفته شده است و به معنای مبارزه، فداکاری، تلاش و ایثار در راه خدا و برای خداست. در حقیقت فرد جهادگر از هر آنچه که برای او عزیز است نظیر جان، مال و آبرو تنها برای رضایت و خشنودی حق تعالی می گذرد.

واژه جهاد در قرآن کریم 108 بار آمده است و خداوند در آیات متعددی درباره اهمیت آن، پاداش جهادگران و … سخن گفته است. همچنین در کتب اسلامی معتبر احادیث و روایات بسیاری را در این باره می توان مشاهده نمود.

اگر چه این واژه عمدتاً برای مبارزات و نبردهایی که در راه اسلام، برای دفاع و گسترش آن انجام می گیرند، به کار می رود اما معنا و مفهوم گسترده‌تری دارد و تنها به مبارزات نظامی ختم نمی گردد و هر نوع فعالیت و مبارزه ای را که آدمی در تمام عرصه ها (اخلاقی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی) برای خدا و در راه خدا (فی سبیل الله) انجام می دهد را شامل می شود.

انواع و اقسام جهاد

گفته شده است که دو نوع جهاد نیز وجود دارد، ابتدایی و دفاعی. اما اگر که جهاد از زوایای دیگر نیز مورد بررسی قرار گیرد می توان آن را در سه نوع خلاصه نمود که عبارتند از: جهاد دفاعی، جهاد ابتدایی و جهاد با نفس.

• جهاد با نفس

جهاد یا مبارزه با نفس را می توان برترین جهادها دانست زیرا در این نوع جهاد آدمی با امیال و خواسته های درونی خود که او را به نافرمانی و اطاعت نکردن از خداوند بزرگ و متعال وا می‌دارند، مبارزه می‌کند.

در زندگی روزمره بسیار اتفاق می افتد که آدمی میان چیزی که دلخواه اوست و چیزی که خداوند به آن امر و دستور داده و انسان را به انجام آن فرا خوانده است دچار تردید می‌شود. او می‌داند که برای رسیدن به سعادت باید به خواسته های و تمایلات نامعقول نفس، که او را به سرپیچی از خداوند مجبور می سازند، نه بگوید و به گونه ای عمل نماید تا خواسته ها و امیالش در مسیر و مدار حق قرار بگیرند. همین جدال و مبارزه ای که در درون آدمی انجام می‌گیرد، جهاد با نفس است.

علما و فقها برای این نوع جهاد که پیامبر اکرم (ص) تعبیر «جهاد اکبر» یعنی بزرگ ترین جهادها، را به کار برده است مراتب و درجاتی تعیین کرده اند که عبارتند از: ترک تمام محرمات، ترک و انجام ندادن همه ی چیزهایی که شبه ناک هستند، ترک و انجام ندادن مباحات، ترک و انصراف از همه ی عُلقه ها (دلبستگی ها) و در نهایت ترک هر آنچه که شخص را از خداوند متعال جدا می سازد.

• جهاد ابتدایی

جهاد ابتدایی در حقیقت جهادی است که مسلمانان آغازگر آن هستند و برای گسترش و توسعه اسلام انجام می‌پذیرد. در جهاد ابتدایی سه گروه از افراد که شامل کفار، برخی از اهل کتاب که زندگی با قوانین حکومت اسلامی را قبول ندارند (کفار ذمی) و باغیان یا همان اهل بغی (گروهی از مسلمانان که به گروهی دیگر تجاوز و تعدی می کنند) می باشند، مورد حمله‌ی مسلمانان قرار می گیرند.

اکثر علمای تشیع برای انجام این نوع جهاد سه شرط را ضروری دانسته اند اول اینکه معصوم (ع) وجود داشته باشد دوم اینکه مسلمان قدرت و توان کافی را برای جهاد داشته باشند و شرط سوم برای آغاز جهاد این است که قبل از آغاز آن کفار به اسلام دعوت شده باشند.

البته برخی از فقها و همچنین محققان دینی بر این باورند که تمامی جنگ های حضرت رسول (ص)، جهاد دفاعی می باشند و جهاد ابتدایی بر اساس آیه های قرآن کریم و روایات و احادیث معصومین غیر قابل اثبات است (جهاد ابتدایی بحث گسترده ای دارد که در این مطلب قابل ذکر نیست).

• جهاد دفاعی

جهاد دفاعی نوعی از جهاد و مبارزه است که برای دفع متجاوز انجام می‌گیرد. در حقیقت زمانی که حقوق یک ملت پایمال می گردد و به ارزش ها، مکتب، ناموس، آب و خاک و سرزمین امتی اسلامی از سوی دشمنان و مخالفان داخلی و خارجی تعدی شود بر همه ی مسلمانان (زن و مرد، کوچک و بزرگ) واجب می گردد تمام نیرو و قوای خود را به کار گرفته و با هر آنچه که  می توانند به مبارزه  برخیزند و از تمامی حقوق خود و دیگران دفاع کنند.

سایت موسسه معراج النبی

اینستاگرام موسسه معراج النبی

 

• تلاوت ترتیل آیه 75 سوره انفال – استاد منشاوی