انواع مقامات و نغمه های قرائت قرآن – 2

قرآن

در قرائت قرآن به طور عمده از هفت مقام و یا نغمه موسیقی و گوشه ها و مقامات فرعی آن استفاده می کنند که عبارتند از: نهاوند، صبا، بیات، عجم، سه گاه، حجاز و رست یا راست. در این مطلب و در ادامه مطلب «انواع مقامات و نغمه های قرائت قرآن-1 » به بررسی برخی از این نغمات خواهیم پرداخت.

مقامات قرآنی
مقامات قرآنی
  • حجاز

مقام یا نغمه حجاز یکی از نغمه های اصلی و قدیمی عرب به شمار می رود که از لحاظ لغوی به معنای صدایی است که از زنگوله بر می خیزد و هم نام با منطقه ای در عربستان می باشد.

برخی مقام حجاز را یکی از الحان اهل مدینه، مکه و حجاز دانسته اند و برخی دیگر بر این باورند که صحرانشینان منطقه حجاز هنگامی که در حال طی مسیری طولانی با شتر هستند تحت تاثیر راه رفتن شتر نغمه های خاصی را زمزمه می کردند که با گذشت زمان بر وسعت  آن ها افزوده شد و به مرور و به دلیل خاص بودن لحن، اعراب نام حجاز را بر روی آن قرار دادند.

مقام حجاز با حجاز پارسی تفاوت دارد و گفته می شود عرب ها حق مطلب را ادا کرده و با فاصله یک پنجم این گوشه را شروع می کنند که جهشی معنوی به سوی عالم بالا می باشد؛ گویی که آدمی می خواهد با پروردگار خویش راز و نیاز کند به همین دلیل عمدتا مناجات به درگاه الهی با این نغمه خوانده می شود.

از این مقام معمولا در خواندن آیاتی با موضوعاتی چون بشارت، انذار، ترس، عظمت، جاودانگی، صفات الهی، خطاب و بلند نظری استفاده می کنند. گفته شده که گوشه های این لحن در آیات توحید، نام ها و صفات پروردگار و آیت ها و نشانه های خداوندی و خود لحن یا مقام حجاز در آیات اصحاب یمین به کار می رود.

مقام و نغمه حجاز از جذابیت و گستردگی و وسعت بالایی برخوردار می باشد. این مقام متجانس با دو مقام سه گاه و صبا است و پس از نغمات بیات، صبا و سه گاه اجرا می شود.

شهناز، شت عریان، سوز دل برخی از مقام های فرعی حجاز می باشند.

از جمله قاریان برتر این مقام می توان به عبدالفتاح شعشعانی، مصطفی اسماعیل، کامل یوسف و حصان اشاره کرد.

  • صبا

یکی دیگر از مقامات هفت گانه قرائت، صبا نام دارد. صبا از نظر لغوی به معنای نسیم صبحگاهی است و نام آهنگی از آهنگ های موسیفی نیز می باشد.

این مقام مجموعه ای از آهنگ های حزین و غمناک را در بر می گیرد و در واقع گذشته ای را به نمایش می گذارد که آدمی آن را از دست داده است.

مقام صبا یکی از نغمه های محزون و دلنشین می باشد که زیبایی و روح ویژه ای به قرائت می بخشد و پیچیدگی و تکلف کمتری نسبت به دیگر نغمه ها دارد. روند این مقام لطیف، ملایم و روان می باشد و هر گونه تکلف و سختی در اجرای آن از تاثیر آن کم خواهد کرد.

مقام صبا
مقام صبا

آیه هایی که درباره موضوعاتی نظیر خوف، خشوع، توبه، مغفرت، پشیمانی، اندوه، استغاثه، احوالات قیامت آمده اند را می توان با مقام صبا تلاوت نمود.

کاربرد نغمه های مقام صبا با توجه به معنا و مفهوم آیات، حالی معنوی و روحانی را بر شنونده حاکم می سازد. صبا حزن بسیاری در انسان ایجاد می کند و حالت هشدار را برای انسان دارد و حالت خوف و همچنین اندوه را در قاری قرآن ایجاد می کند.

گفته شده است که مقام صبا روش بسیاری از قاریان برای تلاوت قرآن بوده است.

صبا با حجاز و عجم متجانس بوده و عمدتا پس از مقامات بیات و حجاز اجرا می گردد.

بوسیلک، صبا و زمزم نغمه های فرعی این مقام می باشند و مصطفی اسماعیل و عبد الباسط از قاریان برتر این مقام می باشند.

  • سه گاه

سه گاه واژه ای فارسی بوده و نام یکی از الحان موسیقی ایرانی می باشد. برخی جایگاه این مقام را آذربایجان دانسته اند و بر این باورند که با گذشت زمان در تمام سرزمین ها گسترش یافته و جایگاه و موقعیتی ویژه در میان عرب ها کسب نموده است تا آن جا که به یکی از نغمات اصلی قرائت قرآن بدل گشته است.

می توان گفت مقام سه گاه از میان هفت مقام قرائت تنها نغمه ای است که از حالت تهییج و تطریب برخوردار می باشد.

شور و هیجان موجود در این مقام در صورت مطابقت درست و به جا با مفهوم و معنای آیات زیبایی بیشتری خواهد داشت.

گفته می شود برخی از گوشه های مقام سه گاه حالت امید و رجاء معنوی دارند و بعضی از آن ها حزن و اندوهی معنوی در نفس آدمی ایجاد می کنند.

مقام سه گاه عموما در قرائت آیاتی با موضوعاتی چون رحمت، شادی، بشارت، امید، مفاهیم عشق، مغفرت، اجابت دعا به کار می رود.

مقام سه گاه پیش و پس از چهارگاه و حجاز و پس از رست قابل اجرا می باشد.

از قاریان برتر این مقام می توان به رفعت، مصطفی اسماعیل، منشاوی، غلوش و شحات انور اشاره کرد.

مصطفی اسماعیل قاری بزرگ قرآن
مصطفی اسماعیل قاری بزرگ قرآن
  • عجم

عجم از دیگر مقامات قرائت می باشد. اعراب به مردمی که غیر عرب هستند عجم می گویند و به نقطه گذاری و اعراب گذاری حروف نیز اطلاق می گردد.

عجم را یکی از نغمه های فارسی دانسته اند که در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت و امروزه در سرزمین های عرب زبان رنگ و بوی عربی به خود گفته است.

گفته شده است که مقام عجم در قرائت قرآن ترکیبی از دو نغمه ماهور (نقش مهمی دارد) و چهارگاه و چند نغمه فرعی کوچک است.

مقام عجم عموما برای تلاوت آیاتی که درباره خدا، بهشت، توبه، معجزه ها، انبیا، دعا، درخواست، مبارزه و حرکت به کار می رود.

مقام عجم پس از رست و سه گاه می آید. البته برخی از قاریان ممتاز و معروف بعد از نغمه های نهاوند و بیات نیز از آن استفاده می کنند.

یکی از ویژگی های این مقام بی بهره بودن از گستردگی الحان است. به این معنا که مقام عجم از تنوع لحن و ریز نغمات مختلف برخوردار نمی باشد.

شوق آور و شوق افزا از مقام های فرعی عجم می باشند و قاریانی همچون شعشعانی، مصطفی اسماعیل، کامل یوسف، منشاوی، شحات انور را می توان به عنوان قاریان برتر این مقام معرفی کرد.

منبع: سایت موسسه معراج النبی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *