شرح و تفسیر دعای اول صحیفه سجادیه (بخش دوم)

صحیفه سجادیه از مهم ترین آثار نوشته شده توسط بزرگان دین (ائمه اطهار(ع)) است که سرشار از مضامین عرفانی و اخلاقی است. در این کتاب 54 دعا از دعاهای عرفانی، اخلاقی امام سجاد (ع) وجود دارد که با خواندن، تدبر و تفکر در آن ها می توان با آموزه های دینی به سبکی دیگر آشنا شد. در این مطلب بخش دوم شرح و تفسیر دعای اول صحیفه سجادیه قرار داده شده است.

دعای اول صحیفه سی فَراز دارد و امام سجاد (ع) در این دعا به ستایش و حَمد پروردگار پرداخته است به طوری که در این سی فراز می توان بیست و پنج بار کلمه حَمد را مشاهده کرد.

دعای اول صحیفه ، بخش هفتم

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا عَرَّفَنَا مِنْ نَفْسِهِ، وَ أَلْهَمَنَا مِنْ شُکرِهِ، وَ فَتَحَ لَنَا مِنْ أَبْوَابِ الْعِلْمِ بِرُبُوبِیتِهِ، وَ دَلَّنَا عَلَیهِ مِنَ الْإِخْلَاصِ لَهُ فِی تَوْحِیدِهِ، وَ جَنَّبَنَا مِنَ الْإِلْحَادِ وَ الشَّک فِی أَمْرِهِ، حَمْداً نُعَمَّرُ بِهِ فِیمَنْ حَمِدَهُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ نَسْبِقُ بِهِ مَنْ سَبَقَ إِلَی رِضَاهُ وَ عَفْوِهِ.

و سپاس و حَمد خداوند را بر آنچه که از وجود خود به ما شناسانده و شُکرش را در وجود و فطرتمان قرار داده و به بزرگی و ربوبیتش درهای علم و دانش را بر روی ما گشوده و ما را بر اخلاص در توحید و بی همتایی خود راهنمایی کرده و ما را از شَک و اِلحاد در امر و کار خود دور ساخته. حَمد و ستایشی که ما را در گروه سپاسگزاران و شاکران درگاهش قرار دهد و به وسیله آن بر هر فردی که به خشنودی، رضا و بخشایش او سبقت گرفته است، پیشی بگیریم.

• شرح بخش هفتم:

امام سجاد علیه السلام در فَراز ششم دعا فرموده بودند که یکی از اَلطاف و مِنت های الهی بر انسان ها معرفت شُکری است که خدا به بندگان خود یاد داده است تا هم رده با حیوانات نباشند و از مرز حیوان بودن خارج گردند. در ادامه و در این فراز از دعا، امام (ع) حَمد و سپاس پروردگار را بدین جهت لازم دانسته که خداوند بزرگ مرتبه فطرت و سِرشت آدمی را با شناخت خود عجین کرده طوری که به صورت فِطری و خود باور با پروردگار در ارتباط است و هیچ فردی نیست که خدا را باور نداشته باشد. در حقیقت انسان هیچ علتی را بدون معلول نمی داند و برایش غیر قابل پذیرش است که موجودی به خودی خود به وجود آمده است.

علاوه بر این ما را به اخلاص در توحید و بی همتای اش هدایت نمود. این رهنمون اگر چه توسط انبیاء و ائمه اطهار علیهم السلام انجام گرفته است اما تا زمانی که فطرت برای هدایت آماده نباشد رهنمون و هدایت اولیاء الهی در دل و جان انسان بی تاثیر خواهد بود. همانطور که می دانید خداوند متعال رسول اکرم (ص) را مُذَکِر نامید زیرا او تنها هدایت کننده انسان به سمت و سوی سِرشت و فطرت اصلی خود می باشد.

دعای اول صحیفه ، بخش هشتم

حَمْداً یضِی‏ءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ، وَ یسَهِّلُ عَلَینَا بِهِ سَبِیلَ الْمَبْعَثِ، وَ یشَرِّفُ بِهِ مَنَازِلَنَا عِنْدَ مَوَاقِفِ الْأَشْهَادِ، «یوْمَ تُجْزی‏ کلُّ نَفْسٍ بِما کسَبَتْ وَ هُمْ لا یظْلَمُونَ»، «یوْمَ لا یغْنِی مَوْلًی عَنْ مَوْلًی شَیئاً وَ لا هُمْ ینْصَرُونَ».

حَمد و سپاسی که تاریکی های بَرزخ را از بین می برد و آن جا را برای آدمی روشن می سازد و راه و سَبیل رستاخیز را بر ما آسان می سازد و جایگاه و مقام ما را در روز قیامت در نزد گواهان مرتفع گرداند. روزی که در آن هر فردی سزای عمل خود را بدون اینکه به او ظلم شود و بی هیچ کم و کاستی مشاهده می کند و روزی که هیچ یاور و دوستی نتواند به دوست خود کمک کند و از جانب غیر خدا به هیچ کس کمکی نخواهد شد.

• شرح بخش هشتم

امام زین العابدین (ع) در برخی از فَرازهای دعای اول به حمد و ستایش خدا پرداخته و برای هر ستایشی اثری را بیان کرده است. ایشان یکی از آثار حَمد را نورانی شدن عالم برزخ دانسته اند. در حقیقت همه باید به این باور برسند که این دنیا فانی است و دیر یا زود همه قدم در دنیایی دیگر خواهند گذاشت، جهانی که اعمال و کردار انسان ها آن را ساخته و پرداخته است. در قرآن مجید آن عالم را برزخ یا حَد وسط معرفی کرده است به این دلیل که دارای بُعد و مقدار شبیه به این دنیاست و به دلیل نداشتن ماده و جرم به عالم مجردات مانند می باشد. بَرزخ برای گناهکاران و کسانی که در این دنیا غافل بوده اند تاریک و وحشتناک می باشد و برای آدم های با ایمان روشن و پر از لذت است. امام (ع) در این بخش یکی از اعمال خوبی که سبب می گردد بَرزخ برای آدمی روشن و پر از لذت باشد را شکرگزاری به درگاه ازلی و ابدی خدا معرفی کرده است و روشنایی بَرزخ را علت آسان شدن راه قیامت و مُرتفع گردیدن مقام و منزلت انسان در آخرت و نزد شاهدان و گواهان آن روز می داند.

پس از آن حضرت (ع) به نکته مهمی اشاره فرمودند و آن نکته این است که جزاء و پاداش روز قیامت ظلم بردار نیست و در آن روز به هیچ کسی ظلم نخواهد شد زیرا کِردار و رفتار آدمی، آخرتش را خواهد ساخت.

در حقیقت روز قیامت روز آشکار شدن تمام اعمال ریز و درشت انسان است و هر شخص قرینه کاری که در این دنیا انجام داده است را در آن جا خواهد دید.

بخش نهم

حَمْداً یرْتَفِعُ مِنَّا إِلَی أَعْلَی عِلِّیینَ فِی کتَابٍ مَرْقُومٍ یشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ، حَمْداً تَقَرُّ بِهِ عُیونُنَا إِذَا بَرِقَتِ الْأَبْصَارُ، وَ تَبْیضُّ بِهِ وُجُوهُنَا إِذَا اسْوَدَّتِ الْأَبْشَارُ.

حَمد و سپاسی که از جانب ما در کتاب مَرقوم (پرونده ای که تنها وضع افراد نیک بخت در آن رقم خورده است و مُقربان درگاه پروردگار بر آن شهادت می دهند) به بالاترین مراحل یعنی اعلی علیین رود. حَمد و سپاسی که موجب روشنایی چشم و دیده در زمانی که روشنایی از چشم و دیده دیگران رفته، گردد و آن زمان که چهره بدکاران به رنگ سیاه در آمده است (به سبب اعمال بدشان شرمگین شده اند)، این حَمد موجب روشنایی و نورانیت چهره ما گردد.

• شرح بخش نهم:

در این بخش از دعا حضرت به نوعی دیگر از حَمد پرداخته است. منشاء این نوع حَمد و سپاس، معرفت و شناخت می باشد. معرفت و شناختی که خود باعث بالا رفتن درجه ی دیگری از مراتب کمالات می گردد. در واقع حَمدی که متناسب با مقام الله (جَلَ جلاله) باشد از بزرگ ترین و والاترین عبادت ها است.

البته واضح و آشکار است که حَمد متناسب با مقام رُبوبیت، خود عرفان خاصی را بیان می کند که از نسبت میان مقام بندگی و جایگاه و منزلت والا و عظیم رُبوبیت و پروردگاری نشأت می گیرد و هر چه این نسبت به واقعیت نزدیک تر باشد روح و جان آدمی در افقی بلندتر به حَمد و ستایش خداوند یکتا می پردازد، حَمدی که تنها در کتاب مَرقوم که جز مُقربان درگاه حضرتش هیچ کس شاهد و گواه آن نیست، آمده است.

اگر که تربیت درست در سایه آموزه ها و تعالیم وحی نصیب شخصی گردد و روح و جانش با نظام قدسی آشنا شود، روح او هم رده و هم سِنخ با فرشتگان علیین و والا مرتبه شده و به جایگاهی بلندتر از مقام و منزلت آن ها دست پیدا می کند به طوری که با مُقربان درگاه خداوند متعال از گواهان کتاب مَرقوم (کتابی که اسرار و رموز اولین و آخرین در آن وجود دارد) شود.

انسان می بایست به بالاترین مقام و مَنزلت فرشتگان و حتی بالاتر از ملائکه مقرب برسد. زمانی که آدمی به این مقام رسیده باشد در روز قیامت و هنگامی که انسان ها در حالت سختی قرار دارند و متحیر و سرگشته شده اند او در حالتی امن، آرام و مطمئن قرار دارد و در آن روزی که تبهکاران و غافلان همه از دیدن نامه اعمال سیاه خود و در پیشگاه خدای متعال شرمسار، شرمگین و سرافکنده گشته اند، افراد صالح و درست کار با اطمینان قلبی و سراَفرازی نامه اعمال خود را در اعلی علیین خواهند یافت.

• تلاوت ترتیل آیه 172 سوره بقره – استاد مصطفی اسماعیل

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ

 

دانلود

منبع: سایت موسسه قرآن و عترت معراج النبی استان خوزستان