شرح دعای دوم صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه، یا زبور آل محمد (ص) را بی شک می توان جزو دو اثر نگاشته شده مهم (نهج البلاغه امام علی (ع) و صحیفه سجادیه) در اسلام و مذهب تشیع دانست. در این کتاب 54 دعا از دعاهای معتبر امام سجاد (ع) جمع آوری شده اند که هر یک از آن ها مملو از مضامین عرفانی و اخلاقی است که با تدبر در این ادعیه می توان به آن ها دست یافت. در این مطلب قصد داریم به شرح دعای دوم صحیفه سجادیه بپردازیم تا با مفاهیم والا و ارزنده پنهان شده در بطن دعا آشنا گردیم.

بخش  اول دعای دوم

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي مَنَّ عَليْنَا بِمُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ دُونَ الْأُمَمِ الْمَاضِيَةِ وَ الْقُرُونِ السَّالِفَةِ، بِقُدْرَتِهِ الَّتِي لَا تَعْجِزُ عَنْ شَيْ‏ءٍ وَ إِنْ عَظُمَ، وَ لَا يَفُوتُهَا شَيْ‏ءٌ وَ إِنْ لَطُفَ. فَخَتَمَ بِنَا عَلَى جَمِيعِ مَنْ ذَرَأَ، وَ جَعَلَنَا شُهَدَاءَ عَلَى مَنْ جَحَدَ، وَ كَثَّرَنَا بِمَنِّهِ عَلَى مَنْ قَلَّ.

ستایش از آن خدایی است که بر ما منت نهاد و از میان تمام امت های گذشته و قرون پیشین، محمد (ص) پیامبر و رسولش را برای ما معین نمود، با قدرت و توانی که در هیچ کاری ناتوان نیست هر چند آن کار بزرگ باشد و از هیچ چیزی حتی اگر کوچک باشد غفلت نمی کند. پس ما را آخرین امت های خود قرار داد و بر هر خدا ناباوری گواه گردانید و ما را به کرم و لطف خود، بر آن ها که اندک بودند فزونی و برتری داد (مدت امامت و رهبری ائمه اطهار علیهم السلام از دیگر امم بیشتر است).

شرح بخش اول

همانگونه که از معنای فراز اول می توان فهمید امام سجاد (ع) در این فراز به دو موضوع خیلی مهم اشاره کرده است، مسئله مهم اول خاتم الادیان بودن دین مبین اسلام است، یعنی پس از این دین، دینی از سوی خدای عز و جل نخواهد آمد و هر که ادعایی بر آوردن و آمدن دین جدیدی بکند دروغگو می باشد. آخرین فرستاده بودن حضرت محمد (ص) در قرآن کریم به طور صریح و روشن بیان شده است.

موضوع دوم این است که ادعای ادیان امت های قبلی نظیر یهودی و مسیحی به خاتم بودن دینشان مردود می باشد و نادرست است.

در حقیقت امام سجاد (ع) نفی و اثبات موضوع را در سخنی کوتاه گفته است، ایشان در این دعا فرموده اند که ادیان قبلی هیچ یک دین خاتم نبوده اند و بعد از آن ها آئین الهی دیگری به طور حتم آمده است و آن دینی که بعد از ادیان گذشته آمده است و به عنوان دین موعود و خاتم الادیان شناخته می شود، دین مبین و روشن اسلام است. پس از آن امام معصوم (ع) چند ویژگی مهم اسلام را بیان کرده است که این ویژگی ها عبارتند از: تمام مخلوقات عالم تا روز قیامت وظیفه دارند که پیرو این دین باشند و نافرمانی از این دستور بر کسی جایز نمی باشد، اعمال و کارهای آدمی تا برپا شدن قیامت در نظارت و شهادت تمام ائمه اطهار (ع) است (دو معنا دارد یک اینکه خدا به ارواح مطهر و پاک ائمه اطهار (ع) علمی مطلق داده است که از ویژگی های این علم آگاهی پیدا کردن از اعمال و رفتار انسان هاست، دومین معنا این است که کردار و عمل مردم تحت کنترل و سیطره احکام دین اسلام هستند).

بخش دوم دعای دوم صحيفه

اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ أَمِينِكَ عَلَى وَحْيِكَ، وَ نَجِيبِكَ مِنْ خَلْقِكَ، وَ صَفِيِّكَ مِنْ عِبَادِكَ، إِمَامِ الرَّحْمَةِ، وَ قَائِدِ الْخَيْرِ، وَ مِفْتَاحِ الْبَرَكَةِ. كَمَا نَصَبَ لِأَمْرِكَ نَفْسَهُ وَ عَرَّضَ فِيكَ لِلْمَكْرُوهِ بَدَنَهُ وَ كَاشَفَ فِي الدُّعَاءِ إِلَيْكَ حَامَّتَهُ وَ حَارَبَ فِي رِضَاكَ أُسْرَتَهُ وَ قَطَعَ فِي إِحْيَاءِ دِينِكَ رَحِمَهُ. وَ أَقْصَى الْأَدْنَيْنَ عَلَى جُحُودِهِمْ وَ قَرَّبَ الْأَقْصَيْنَ عَلَى اسْتِجَابَتِهِمْ لَكَ. وَ وَالَى فِيكَ الْأَبْعَدِينَ وَ عَادَى فِيكَ الْأَقْرَبِينَ و أَدْأَبَ نَفْسَهُ فِي تَبْلِيغِ رِسَالَتِكَ وَ أَتْعَبَهَا بِالدُّعَاءِ إِلَى مِلَّتِكَ. وَ شَغَلَهَا بِالنُّصْحِ لِأَهْلِ دَعْوَتِكَ وَ هَاجَرَ إِلَى بِلَادِ الْغُربَةِ، وَ مَحَلِّ النَّأْيِ عَنْ مَوْطِنِ رَحْلِهِ، وَ مَوْضِعِ رِجْلِهِ، وَ مَسْقَطِ رَأْسِهِ، وَ مَأْنَسِ نَفْسِهِ، إِرَادَةً مِنْهُ لِإِعْزَازِ دِينِكَ، وَ اسْتِنْصَاراً عَلَى أَهْلِ الْكُفْرِ بِكَ. حَتَّى اسْتَتَبَّ لَهُ مَا حَاوَلَ فِي أَعْدَائِكَ وَ اسْتَتَمَّ لَهُ مَا دَبَّرَ فِي أَوْلِيَائِكَ. فَنَهَدَ إِلَيْهِمْ مُسْتَفْتِحاً بِعَوْنِكَ، وَ مُتَقَوِّياً عَلَى ضَعْفِهِ بِنَصْرِكَ فَغَزَاهُمْ فِي عُقْرِ دِيَارِهِمْ. وَ هَجَمَ عَلَيْهِمْ فِي بُحْبُوحَةِ قَرَارِهِمْ حَتَّى ظَهَرَ أَمْرُكَ، وَ عَلَتْ كَلِمَتُكَ، وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ.

بارالها پس بر محمد (ص) که امین وحی تو، بزرگوارتر از تمام مخلوقات تو، بنده پسندیده در میان بندگان توست، آن امام رحمت، پیشوای خوبی و کلید برکت صلوات و دورد بفرست.

همانطور که او جان خود را برای عمل به امر و فرمان تو به زحمت و مشقت انداخت و در راه تو جسمش را آماج بدی ها و ناراحتی ها قرار داد، و در دعوت به سوی تو با نزدیکان خود در افتاد، و برای خشنودیت با خاندان (قبیله) خود جنگید، برای زنده نگاه داشتن دین تو پیوند خویشاوندی و فامیلی خود را از هم گسیخت و نزدیک ترین خویشان خود را برای انکار حق توسط آن ها از خود دور گردانید و دورترین انسان ها را به دلیل پذیرش دین تو به خود نزدیک نمود و در راه تو با غریبه ها و بیگانه ها دوستی کرد، و با نزدیک ترین آن ها دشمنی کرد، و جان و روحش را برای تبلیغ و رساندن پیام به رنج انداخت و خسته نمود، و برای دعوت مردم به دین تو به زحمت انداخت، و خود را برای اندرز دادن و نصیحت کردن کسانی که دین را پذیرفته اند مشغول کرد، و به دیاری دیگر و به دور از اهل و خانواده و محلی که در آن ولادت یافته و رشد کرده هجرت کرده تا آئین تو را عزیز گرداند و بر علیه کافران به وسیله یاری تو پیروز گرداند، تا آنجا که هر چه را درباره دشمنان تو اراده کرده بود با استقامت و پایداری به دست آورد، و هر چه را درباره دوستان و محبان تو تدبیر نموده، به دست آورد، به نبرد با کافران پرداخت در حالی که از تو مدد می خواست و در ناتوانی و ضعف خود از تو نیرو می گرفت، و با آن ها در دیار و سرزمین شان جنگ کرد، و در بین قرارگاه و منزل شان بر آن ها هجوم برد، تا زمانی که فرمان و امر تو آشکار گردید و کلمه ی تو برتری یافت، اگر چه مشرکان را خوش نیامد [1].

شرح بخش دوم دعا

در این بخش از دعای دوم امام سجاد علیه السلام چندین صفت از صفات متعالی رسول خدا را بیان کرده است که هر یک از این ویژگی ها نکته قابل تامل را در بر دارد. در ابتدا پیامبر اکرم (ص) را امین وحی خدا دانسته است، یعنی رسول خدا (ص) هر چه را که از خدای متعال دریافت کرده است به طور دقیق حفظ نموده و بدون کم و کاست به مردم انتقال داده است. در واقع پیامبر هر چیزی را که جبرئیل می بایست به رسول خدا (ص) منتقل می کرد، تماما از فرشته وحی دریافت می کرد و همه آن را به دقت حفظ می نمود و آنچه را که ماموریت داشت به مردم ابلاغ کند کاملا ابلاغ می کرد و آن گاه که رسالت خود را انجام میداد به برترین نحوه تبلیغ متوسل گشته و هنرمندانه ترین راه و روش را در دعوت از مردم استفاده می نمود.

از دیگر صفات پیامبر (ص) که در این بخش امام معصوم (ع) به آن اشاره کرده است نجابت ایشان است، رسول خدا نجیب ترین فرد در میان انسان ها بوده و همه او را به این صفت می شناختند و نمی توان نقطه ضعفی در زندگی ایشان مشاهده کرد. از میان مردم او برای رسالت و نبوت برگزیده شد. او هیچ وقت سخنی از خود نگفته است، بلکه ماموریت و رسالتی از جانب خداوند متعال داشته است. پس هر چیزی که رسول خدا (ص) به آن امر و یا از نهی کرده است همه امر حق تعالی بوده است. همچنین در این دعا به رحمت بودن ایشان اشاره شده است، انسان ها باید بدانند که آنچه را حضرت محمد (ص) برایشان آورده، بار و زحمت نیست زیرا احکام و دستورات الهی هبه ای بزرگ از سوی خدای مهربان است که بر انسان ها نازل شده است. پس تمامی آدم هایی که پا به این دنیا گذاشته اند می بایست توجیه شوند و برای زندگی در این دنیا و همچنین برای آخرت خود فکری کنند. پیامبر (ص) فردی است که انسان ها را به اصلاح و درستی دعوت می نماید. پیشوا و راهبر خوبی ها یکی دیگر از صفات پیامبر مهربانی ها است. در واقع راهبر شخصی است که راه رفته را بداند و مقصد شناس باشد و در اینباره اشتباه یا خطایی نکند و از تمامی پیچ و خم های مسیر آگاه باشد، پیامبر اکرم (ص) دارای عظمتی است که توانایی هدایت کاروان هستی به مقصد نهایی و حقیقی را دارد.

رسول خدا کلید خیر و برکت است یعنی با وجود ایشان درب خیر و برکت بر انسان ها گشوده شده است و در صورتی که وجود ایشان نمی بود در برکت بر روی آدم ها بسته می بود و نمی توانستند خیرات و برکات فراوان به دست آورند.

امام سجاد (ع) از تلاش بی حد پیامبر (ص) در این مسیر سخن گفته است و تلاش ها، فداکاری ها، مشقت و خستگی های پیامبر (ص) برای هدایت انسان ها به سوی حق نظیر خویشاوندی با غریبه ها، دشمنی با خاندانی که حق را انکار کرده اند، هجرت را برشمرده است، در واقع هر چه را که امام سجاد (ع) ذکر کرده است تماما ویژگی ها و خصوصیات یک راهبر و پیشوای واقعی و دلسوز است.

در حقیقت پیشوای واقعی و راستین با رعایت هر آنچه گفته شد (در معنای این بخش تامل شود) بهتر می تواند انسان ها را از راه نادرست و ناصواب به راه راست هدایت فرماید. یک راهبر درست با رفتار و کردار خود می تواند حق و درستی را به مردم عرضه نماید.

در اصل رهبر واقعی پس از انجام رسالت خود و دعوت مردم به صراط درست و مستقیم باید هر آنچه را که مانع حرکت به سوی حق می گردد از سر راه بر دارد و به مبارزه با بدی ها بپردازد.

بخش سوم و آخر دعای دوم

اللَّهُمَّ فَارْفَعْهُ بِمَا كَدَحَ فِيكَ إِلَى الدَّرَجَةِ الْعُلْيَا مِنْ جَنَّتِكَ حَتَّى لَا يُسَاوَى فِي مَنْزِلَةٍ، وَ لَا يُكَافَأَ فِي مَرْتَبَةٍ، وَ لَا يُوَازِيَهُ لَدَيْكَ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ، وَ لَا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ. وَ عَرِّفْهُ فِي أَهْلِهِ الطَّاهِرِينَ وَ أُمَّتِهِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ حُسْنِ الشَّفَاعَةِ أَجَلَّ مَا وَعَدْتَهُ يَا نَافِذَ الْعِدَةِ، يَا وَافِيَ الْقَوْلِ، يَا مُبَدِّلَ السَّيِّئَاتِ بِأَضْعَافِهَا مِنَ الْحَسَنَاتِ إِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ.

پروردگارا مرتبه او را در بهشت به پاس تمام سختی ها و رنجی که در راه تو تحمل نموده است تا بالاترین درجات جنت بالا ببر آنچنان که کسی را یارای رسیدن به مقام او نباشد (در مقام و منزلت کسی همانند و مثل او نباشد) و هیچ یک از ملائک مقرب و انبیاء مرسل نزد تو با او برابری نکند.

بیش از آنچه که با او وعده کرده ای که شفاعت او را در حق خاندان و اهل بیت پاکش و امت با ایمان او قبول می کنی، به او عطا کن.

ای پروردگاری که وعده ای که داده ای را محقق می سازی، ای کسی که به عهد و قول خود وفا می کند، ای خدایی که بدی ها را چندین برابر به خوبی ها تبدیل می سازی همانا تو دارای فضل و بخشش بزرگ و عظیم هستی.

شرح بخش آخر دعای دوم

امام سجاد علیه السلام پس از برشمردن ویژگی های رسول خدا (ص) و گفتن تلاش ها، فداکاری ها او و سختی و محنت هایی که در این راه کشیده است از خداوند عز و وجل درخواست می کند که بالاترین مقام را در بهشت برای پیامبر مهربانی ها در نظر بگیرد. در آخر دعا امام معصوم (ع) خدا را با چند صفت از صفات اعظمش که وفای به عهد، بخشش و فضل بی نهایت او هستند، خواند.

نکات دعای دوم صحیفه

• هیچ کاری برای خدا ناممکن نیست هر چند آن کار بسیار بزرگ باشد.
• دین اسلام آخرین دین و پیامبر (ص) خاتم النبین است.
• امام معصوم شاهد و ناظر بر اعمال امت است.
• حضرت محمد (ص) امین وحی، نجیب ترین آدم ها، برگزیده از میان خلق خدا، راهبر و کلید خیر و برکت است.
• رسول خدا (ص) در دعوت به حق و راه راست سختی های زیادی کشیده و تلاش های فراوانی کرده است.
• شفاعت امری ممکن است و خداوند به پیامبر وعده داده است که می تواند مومنان امت و اهل بیت پاک خود را شفاعت نماید.
• وعده خدا حق است و حتمی.

[1] سوره توبه، آیه 33

• تلاوت ترتیل آیه 33 سوره توبه – شیخ عبدالله مطرود

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین‌ها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند!

 

دانلود

منبع: سایت موسسه قرآن و عترت معراج النبی استان خوزستان