در میان برگهای زرین تاریخ اسلام، نام بانویی میدرخشد که قامت بلندش از ایمان، وفاداری و مادرانگی بی مثال است؛ بانویی که جهان او را با عنوان «ام البنین» میشناسد؛ مادر پسرانی که همگی شعلههای روشن شجاعت و ولایت مداری در کربلا بودند. حضرت ام البنین(س)، نه تنها همسر امیرالمؤمنین علی(ع)، بلکه بانویی است که با معرفتی عمیق، دل از خود برید و تمام هستیاش را فدای عشق به اهلبیت(ع) کرد.
و مادری است که فرزندانش را برای نصرت حق پرورد؛ مادری که در کربلا، چهار جوان رشیدش را تقدیم راه حقیقت نمود و خود، صبری کوهوار بر دوش کشید. نام او نشانهای است از پاکی ایمان، بلندی نجابت و اخلاص ناب؛ الگویی که نورش هنوز در دل شیعیان میدرخشد و یادش همواره چون نسیمی آرامبخش، روح عاشقان را نوازش میکند.
تولد حضرت ام البنین
منابع تاریخی چندانی درباره دوران زندگی ایشان در دست نیست، با این حال مورخان بر این باور هستند که این بانوی بزرگوار در سال پنجم هجری چشم به جهان گشود. نام پدر او «حِزام بن خالد» از قبیله بنیکلاب که خودش نوه دختری کلاب بود و نام مادرش «ثُمامه»، دختر سهل بن عامر بن مالک ذکر شده است.
طایفه بنیکلاب، به ویژه پدربزرگ و داییهای آن حضرت، به شجاعت، رشادت و منشهای نیک اخلاقی مشهور بودند. همین ویژگیها نیز نقش مهمی در انتخاب ام البنین برای همسری امام علی(ع) ایفا کرد.
ازدواج با امیرالمؤمنین ع
پس از آنکه بانوی بزرگ اسلام، حضرت فاطمه زهرا(س)، به دست ستمگران به شهادت رسید، فرزندان ایشان هنوز خردسال بودند. از این رو امام علی(ع) تصمیم گرفت همسری شایسته، خردمند و با فضیلت برای خود و آرامش فرزندان انتخاب کند تا همراهی و پشتیبانی لازم را برای خانواده باشد. امام در این مسیر از برادرش عقیل(ع) که به شناخت قبایل و ویژگیهای اخلاقی خاندانها شهره بود، کمک خواست. عقیل(ع) پس از جستوجوی فراوان در میان طوایف عرب، «فاطمه دختر حزام بن خالد» از قبیله دلیر و نیکنام بنیکلاب را به ایشان معرفی کرد.
سپس عقیل(ع) به نمایندگی از امام علی(ع) مهمان خانه حزام شد. در پایان میهمانی، موضوع خواستگاری فاطمه را مطرح کرد و حزام نیز با افتخار و خشنودی این پیوند مبارک را پذیرفت.
محبت ام البنین به فرزندان حضرت زهرا (س)
وقتی فاطمه دختر حزام وارد خانه امام علی(ع) شد و نگاهش به فرزندان داغدیده حضرت زهرا(س) افتاد، دلش به شدت لرزید. او کودکان خردسال را دید که هنوز در اندوه مادر جوان میسوزند. همانجا با خود عهد کرد که در این خانه، اولویت نخست او محبت به فرزندان زهرا(س) باشد؛ مهربانی بیش از حدی که شاید بتواند کمکم مرهمی بر زخمهایشان شود.
محبت او چنان صادقانه بود که حتی فرزندان خودش نیز به این رفتار مادر افتخار میکردند و احترام عمیقی برای فرزندان حضرت زهرا(س) قائل بودند.
چرا حضرت ام البنین نام خود را تغییر داد
عشق و احترامی که فاطمه دختر حزام نسبت به فرزندان حضرت زهرا(س) داشت، تنها به رفتار و محبت ختم نشد. او حتی از نام خود گذشت.
هرگاه امام علی(ع) او را «فاطمه» صدا میزد، نگاه کودکان به یاد مادرشان غمگین میشد. فاطمه این موضوع را دید و از مولا خواست او را دیگر به این نام نخواند تا دل فرزندان زهرا(س) آزرده نشود. امام علی(ع) نیز از آن پس لقب «ام البنین» را به او داد؛ لقبی که تا پایان عمر با او همراه بود.
فرزندان حضرت ام البنین (س)
نخستین فرزند ام البنین، حضرت عباس(ع) بود. روایت است وقتی خبر ولادت او را به امام علی(ع) دادند، ابتدا چهرهاش پر از شادی شد اما لحظاتی بعد اشک در چشمانش نشست. وقتی دلیل را پرسیدند، فرمودند:
«این پسر، روزی جانش را در راه برادرش حسین و خاندان بنیهاشم فدا خواهد کرد.»
ام البنین پس از عباس(ع)، سه فرزند دیگر به دنیا آورد: عبدالله، جعفر و عثمان. هر چهار پسر، در روز عاشورا با تمام وجود در کنار امام حسین(ع) جنگیدند و جان خود را تقدیم کردند. از بین فرزندان ام البنین، فقط عبدالله بن عباس، پسر حضرت عباس(ع)، باقی ماند.
ام البنین (س) پس از واقعه عاشورا
حضرت ام البنین(س) در روزهای عاشورا در کربلا حضور نداشت و در مدینه زندگی میکرد. هنگامی که بشیر، پیک امام سجاد(ع)، به مدینه رسید و نزد او آمد، ابتدا خبر شهادت عباس بن علی(ع) را رساند.
نقل است که ام البنین(س) با شنیدن نام فرزندش آرام ماند و فقط پرسید: «از حسین چه خبر؟»
بشیر جواب داد:
«خداوند به شما صبر عطا کند؛ هر چهار پسرتان در کربلا شهید شدند.»
ام البنین(س) باز هم سراغ امام حسین(ع) را گرفت.
وقتی بشیر خبر شهادت آن حضرت را نیز بیان کرد، بانوی بزرگوار فریاد زد: «با شنیدن این خبر، جیگرم سوخت و قلبم پاره پاره شد.» سپس ناله و گریه سر داد و مدینه در ماتم و اندوه غرق شد.
گریههای ام البنین در بقیع
ام البنین(س) که بانویی سخنور و شاعر بود، پس از دریافت خبر شهادت چهار فرزندش، هر روز همراه عبدالله، فرزند حضرت عباس(ع)، به قبرستان بقیع میرفت.
در آنجا اشعار سوزناکی میخواند و مردم گرد او جمع میشدند و به او دلداری میدادند.
در برخی نقلها آمده حتی مروان بن حکم نیز در آن روزها به بقیع میآمد و از شنیدن مرثیههای او گریه میکرد.
پس از بازگشت حضرت زینب(س) به مدینه، به دیدار حضرت ام البنین آمد و شهادت فرزندانش را به او تسلیت گفت؛ دیداری که پر از اندوه، صبر و بزرگی بود.
فرزند نخست ام البنین (س): حضرت عباس (ع)
حضرت عباس(ع) نخستین و بزرگترین پسر ام البنین بود؛ فرزندی که مایه افتخار و نماد رشادت او بهشمار میرفت.
وقتی حضرت عباس به دنیا آمد، امام علی(ع) با شوق فراوان به خانه آمد تا فرزندش را ببیند. ایشان نام «عباس» را که به معنای «شیر خشمگین و دلیر» است، برای او برگزید؛ زیرا میدانست که در آینده، پهلوانی بزرگ و یاوری بینظیر برای امام حسین(ع) خواهد بود.
طبق آداب آن زمان، برای تولد حضرت عباس گوسفندی نیز قربانی کردند و شادی خانه کوتاه اما پر برکت بود.
ویژگیهای برجسته خاندان ام البنین (س)
در خاندان پاک و اصیل ام البنین(س) مجموعهای از صفات عالی وجود پرورش یافته بود که همه آنها به شکلی کامل و درخشان در وجود نازنین حضرت عباس(ع) جلوهگر شد:
الف) شجاعت و دلاوری
رشادت، میراث همیشگی این خاندان بود؛ ویژگیای که در روز عاشورا با حضور حضرت عباس(ع) به اوج زیبایی و شکوه خود رسید و نام او را برای همیشه در تاریخ ماندگار ساخت.
ب) ادب، متانت و عزتنفس
در طول سیوچهار سال زندگی حضرت عباس(ع)، رفتار او سرشار از وقار، ادب و بزرگواری بود. این رفتارهای ویژه از ریشههای خانوادگی آن حضرت سرچشمه میگرفت و در شخصیت او به کمال رسیده بود.
وفات حضرت ام البنین ع
در منابع تاریخی معتبر، تاریخ دقیق رحلت حضرت ام البنین (س) بهطور روشن و مشخص بیان نشده است. برخی پژوهشگران معتقدند ایشان پس از رحلت حضرت زینب (س) و حدود سال ۶۲ هجری قمری از دنیا رفتهاند. در مقابل، گروهی دیگر سال وفات حضرت ام البنین (س) را ۶۴ هجری قمری ذکر کردهاند. این اختلاف نشان میدهد که تاریخ دقیق درگذشت ایشان در منابع قطعی ثبت نشده است.
سخن پایانی
حضرت ام البنین(س) بانویی است که نامش با وفاداری، ایمان و مادری آمیخته با معرفت گره خورده است. او در سختترین روزهای تاریخ، درسهایی ماندگار از عشق به ولایت، ایثار و بزرگواری بر جای گذاشت؛ بانویی که از خود گذشت تا حقیقت بماند، و چهار فرزند رشیدش را در راه امام زمانشان تقدیم کرد. یاد و نام ام البنین(س)، نه فقط در تاریخ، بلکه در دلهای عاشقان اهلبیت(ع) جاودانه است؛ چراغی که همچنان روشن است و راه صبر، استقامت و معرفت را به نسلهای آینده معرفی میکند