بررسی حدیث عشره مبشره

در طول سالیان درازی که از بعثت پیامبر (ص) و ظهور اسلام می گذرد احادیث گوناگونی منسوب به رسول خدا نقل شده اند که برخی از احادیث صحیح و در برخی از آن ها جای شک و شبهه و بحث و بررسی وجود دارد. چرا که گاهی مخالفت با قرآن و عقل دارند و گاهی از نظر تاریخی یا سندی دارای اشکال هستند و گاه تمامی این موارد را با هم شامل می شوند. یکی از آن احادیث حدیث عشره مبشره است. این حدیث توسط شیعیان رد شده است اما در بعضی از کتب اهل تسنن به آن ها اشاره شده است و آن را مستند می دانند. این در حالی است که با بررسی حدیث عشره مبشره می توان به تناقصات و تعارضات موجود در آن ها پی برد.

متن حدیث عشره مبشره

برای شروع از متن حدیث شروع می کنیم. آنچه که در کتب سنن ترمذی و مسند احمد بن حنبل آمده به این شرح است:

«قال رسول الله (صلی­ الله ­علیه ­و­آله): «اَبُوبَکْرٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ عُمَرٌ فِی الْجَنّة، وَ عُثمان فِی الْجَنّةِ، وَ عَلِیٌّ فِی الْجَنَّة، وَ طَلْحَة فِی الْجَنَّة، وَ الزَُّبَیْرُ فِی الْجَنَّةِ وَ عَبْدُالرَّحمنِ بْنِ عُوفٍ فِی الْجَنَّة، وَ سَعْدُ بْنِ اَبِی وَقّاصٍ فِی الْجَنَّةِ، وَ سَعِیدُ بْنِ زَیْدٍ فِی الْجَنَّةِ وَ اَبُوعُبَیْدَةِ ابْنِ الجَّراحِ فِی الْجَنَّةِ: ابوبکر، عمر، عثمان، علی[ع]، طلحه، زبیر، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقاص، سعید بن زید و ابوعبیده جراح، قطعا به بهشت خواهند رفت.»

این حدیث در کتب مهم اهل تسنن یعنی صحیح بخاری و صحیح مسلم ذکر نشده است.

بررسی محتوا و سند حدیث

اول از همه محتوای حدیث عشره مبشره مورد بررسی قرار خواهد گرفت. همانطور که از متن حدیث مشخص است رسول خدا (ص) نام ده تن از قریشیان را آورده و آنان را اهل بهشت معرفی کرده است. این ده نفر ناهمگونی آشکاری با یکدیگر دارند. در واقع برخی از آن ها پس از رحلت رسول خدا (ص) مسیرهایی کاملا متضاد از هم را پیمودند. این امر باعث شد تا آن ها بر هم شمشیر کشیده و حتی جان خویش را از دست دهند. به عنوان مثال طلحه و زبیر که خود را بدری و بهشتی می دانستند بیعت خود را با امام علی (ع) شکسته و جنگ جمل را به راه انداختند که در آن طلحه و گروهی از مسلمانان کشته شدند.

علاوه بر این متن حدیث در نقل های گوناگون متفاوت است؛ مثلا حاکم نیشابوری به جای نام ابو عبیده نام عبدالله بن مسعود را ذکر کرده است یا در سنن ابی داود یا سنن ابن ماجه هیج یک از دو نفر نامشان دیده نمی شود و به جای آن نام پیامبر قرار داده شده است. و حتی در جایی دیگر به جای سعد بن ابی وقاص، سعد بن مالک نامش آورده شده است.

در کنار این اشکلات ذکر برخی از اشکالات سندی نیز خالی از لطف نخواهد بود. به عنوان نمونه این حدیث در کتب مهم اهل سنت یعنی دو صحیح مسلم و بخاری بیان نشده است. این در حالی می باشد که در این دو کتاب احادیثی با این موضوع بیان شده اند که اهمیت آن ها خیلی کم تر از حدیث عشره مبشره است. به این جهت ممکن است مولفان این دو کتاب حدیث را از جهت سند معتبر نمی دانند. یا در سنن ترمذی و مسند احمد بن حنبل حدیث عشره مبشره از حُمید بن عبدالرحمن نقل شده و او گفته که از پدرش شنیده است؛ این در حالی است که بر اساس منابع تاریخی معتبر حُمید در زمان مرگ پدرش نوزادی با سن کم تر از یک سال بود. پس شخصی این میان وجود دارد که نقل نموده و نامش ذکر نشده است. علاوه بر این ها حدیث عشره مبشره به چند روش روایت شده که در سلسله سند آن ها نام افرادی ذکر شده که حتی به باور اهل تسنن نیز جزو افراد موثق به شمار نمی روند که از جمله آن ها می توان به عبدالعزیز بن محمد دراوردی و عبد الله بن ظالم اشاره کرد.

ناگفته نماند که مثبتین این حدیث معتقد هستند که این ده تن در هر حالی به بهشت می روند. این کلام اشتباه است چرا که الله تعالی حتی به رسول خود نیز این وعده را نداده است و آن حضرت را در صورتی که به گناه تمایل نماید به جهنم تهدید نموده است (آیات 74 و 75 سوره اسراء مبین این موضوع می باشند.)

اشکالات وارده به حدیث عشره مبشره

اگر چه در بررسی های انجام شده در بخش قبل اشکالات وارد شده به این حدیث مشخص شدند. اما در این بخش از محتوا تیتر وار به بیان آن ها می پردازیم.

• عدم ذکر حدیث عشره مبشره در منابع مهم اهل سنت یعنی صحیح بخاری و صحیح مسلم
• عدم موثق بودن برخی از افرادی که در سلسله سند نام آن ها آمده است.
• تفاوت متن حدیث در نقل های مختلف
• عدم نقل حدیث توسط دیگر افرادی که بهشتی گفته شده اند.
• عدم پذیرش شهادت سعید بن زید و عبدالرحمان بن عوف بر خوبی خود به عنوان بشارت داده شدگان (این دو خود از افرادی هستند که در این حدیث به آن ها بشارت داده شده است.)
• وجود تعارض میان حدیث عشره مبشره و برخی از احادیث اهل سنت
• وجود اضطراب در متن حدیث
• عدم استناد خلیفه اول به حدیث عشره مبشره در جریان سقیفه
• تکذیب حدیث توسط امام علی علیه السلام
• عدم نقل حدیث توسط شخصی که بیرون از این جمع قرار دارد و به عنوان شاهد ماجرا شناخته می شود.

مناظره درباره حدیث عشره مبشره

نقل شده که یکی از دانشمندان شیعی بیان می کند: در مدینه منوره بودم. پس برای انجام کاری به اداره «آمرین به معروف» رفتم. با رئیس اداره به علتی، صحبتی ایجاد شد، تا آنکه از حدیث عشره مبشره سخن به میان آمد. پس گفتم: از شما پرسشی دارم.

او گفت: بپرس.

من گفتم: چگونه روا خواهد بود که مردی از اهل بهشت با مرد دیگری که از قضا او نیز اهل بهشت است جنگ نماید؟! طلحه و زیبر تحت پرچم عایشه همسر پیامبر برای نبرد با علی بن ابی طالب علیه السلام که او هم اهل بهشت است به بصره رفته و جنگ جمل را راه انداختند. جنگی که باعث شد افراد زیادی از دو طرف کشته شوند. با اینکه خداوند بیان می کند: هر که مومنی را از عمد بکشد جزای او دوزخ است و او همیشه در آن قرار دارد (آیه 44 سوره حاقه). بر اساس این آیه، آن که از دو طرف مسبب این همه کشتار شد می بایست اهل جهنم باشد و آن شخص یا امام علی علیه السلام است یا طلحه و زبیر؟! پس قطعا حدیث عشره مبشره دروغ محض است.

رئیس گفت: افراد نامبرده از دو طرف که جنگ کردند همه مجتهد بودند و بر اساس اجتهاد خود، رای دادند، پس آن ها معذور هستند.

من گفتم: اجتهاد در برابر کلام صریح پیامبر خدا جایز نیست. مگر این گونه نیست که تمامی گروه های مسلمان روایت کردند که رسول خدا (ص) به علی بن ابی طالب فرمود: ای علی! جنگ با تو جنگ با من است و صلح با تو صلح با من است. و همچنین فرمود: آنکه از علی پیروی کند از من پیروی کرده و آن کس که با علی مخالفت نماید با من مخالفت کرده است[1].

علاوه بر آن می فرماید: علی (ع) با حق است و حق با علی علیه السلام است، هر جا علی بچرخد، حق با او خواهد چرخید[2]. پس نتیجه چنین می شود که در بین آن هایی که نامشان برده شد یک طرف حق است و آن علی علیه السلام می باشد و حدیث عشره مبشره دروغ محض است چرا که نمی توان طرفدار باطل را اهل بهشت گفت[3]

منابع:

[1] المناقب، خطیب خوارزمی، ص 103

[2] کنز العمال، ج 6، ص 157

[3] مناظرات فی الحرمین الشریفین، مناظره 6، سید عبدالله شیرازی

• تلاوت تحقیق آیه 74 سوره اسراء – کریم منصوری