روزه (صیام ) از اعمال عبادی بسیار مهم و مؤکد در دین مبین اسلام است که نه تنها خداوند به آن در قرآن کریم اشاره فرموده است بلکه احکام و دستورات آن توسط رسول خدا (ص) و امامان بزرگوار تشریح و تبیین گشته‌اند. همچنین در اهمیت روزه گرفتن و تاثیری که بر روح و جسم آدمی می‌گذارد، ائمه اطهار (ع) سخنان بسیاری گفته‌اند که در کتب معتبر حدیثی بیان شده‌اند. از این رو و به جهت قرار گرفتن در ماه رمضان که ماه روزه است، بر آن شدیم تا به نقل احادیث این بزرگان که قطعا سراسر درس زندگی هستند در ارتباط با این عمل عبادی، بپردازیم.
روزه در کلام رسول خدا (ص)
- لِكُـلِّ شَيْى ءٍ زَكـاُةٌ وَ زَكاةُ الاَْبْدانِ الصِّيامُ[1].
برای هر چیزی زکات است و زکات جسم‌ها روزه می‌باشد.
- أَلصَّوْمُ جُنَّـةٌ مِنَ النّـارِ[2].
روزه سپر آتش دوزخ می‌باشد. بدین معنا که آدمی با گرفتن روزه از آتش جهنم مصون خواهد بود.
- أَلصَّـوْمُ فِى الْحَـرِّ جِـهادٌ.[3]
روزه در گرما (فصول گرم سال) جهاد است.
- أَلصَّوْمُ لى وَ أَنَا أَجْزى بِهِ[4]
پیامبر (ص) فرمودند که خداوند متعال بیان نموده: روزه برای من است و من خود جزای آن را خواهم داد.
- مَنْ مَنَعَهُ الصَّوْمُ مِنْ طَعامٍ يَشْتَهيهِ، كانَ حَـقّا عَـلَى اللّه ِ أَنْ يُطْعِمَهُ مِنْ طَعامِ الْجَنَّةِ وَ يُسْقِيَهُ مِنْ شَرابِها[5]
هر آن‌کس که روزه، او را از تناول طعام‌های مورد علاقه‌اش باز دارد، همانا بر خداوند است که به او از طعام بهشتی خورانده و از شراب‌ها و نوشیدنی‌های بهشتی (به او) بنوشاند.
- طُوبى لِمَنْ ظَمَـأَ أَوْجـاعَ لِلّهِ اُولئِكَ الَّذينَ يَشْبَعُونَ يَوْمَ الْقِيامَةِ[6]
خوش به حال هر کسی که برای خداوند متعال گرسنه یا تشنه گردید. آنان کسانی هستند که در روز قیامت سیر می‌گردند.
- اِنَّ لِلْجَـنَّةِ بابا يُدْعى الرَيّانُ لا يَدْخُلُ مِنْهُ اِلاَّ الصّـائِمُونَ[7].
همانا برای بهشت دری است که «ریان» خوانده می‌شود که از آن جز روزه داران کسی وارد نمی‌شود.
- أَلشِّتـاءُ رَبيـعُ الْمُـؤمِنِ يَطُولُ فيهِ لَيْلُهُ فَيَسْتَعينُ بِهِ عَلى قِيامِهِ وَ يَقْصُرُ فيهِ نَهارُهُ فَيَسْتَعينُ بِهِ عَلى صِيامِهِ[8]
فصل زمستان بهار فرد با ایمان است. شب‌های آن طولانی است پس از آن‌ها برای شب زنده‌داری بهره می‌برد و روزهای آن کوتاه است پس از آن‌ها برای روزه گرفتن بهره می‌گیرد.
- … وَ هُوَ شَـهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْـمَةٌ و أَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ اخِرُهُ عِتْقٌ مِنَ النّارِ.[9]
… و (ماه رمضان) ماهی است که اول آن رحمت، وسط آن مغفرت و آخر آن رهایی از آتش جهنم است.
روزه در احادیث امامان
امام علی (ع)
- كَمْ مِنْ صائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيامِهِ اِلاَّ الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ وَ كَمْ مِنْ قائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيامِهِ اِلاَّ السَّهَرُ وَ الْعِناءُ[10]
چه بسا شخص روزه داری که از روزه بهره‌ای جز گرسنگی و تشنگی نبرد و چه بسا فرد شب زنده داری که از شب زنده داری به غیر از بی‌خوابی و سختی سودی نبرد.
- صَـوْمُ الْقَلْبِ خَيْرٌ مِنْ صِيـامِ الِلّسانِ وَ صَوْمُ الِلّسانِ خَيْرٌ مِنْ صِيامِ الْبَطْنِ[11]
روزه قلب برتر از روزه زبان و روزه زبان برتر از روزه شکم است.
- أَلصِّيـامُ اِجْتِـنابُ الْمَحـارِمِ كَما يَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ[12]
روزه داری اجتناب و دوری از حرام‌ها است، همانطور که فرد از طعام و نوشیدنی دوری می‌نماید.
- فَـرَضَ اللّه ُ … الصِّيـامَ اِبْتِلاءً لاِِخْلاصِ الْخَلْقِ[13]
خداوند متعال روزه را واجب نمود تا اخلاص خلق را بیازماید.
- صَوْمُ النَّـفْسِ عَنْ لَذّاتِ الدُّنْيا أَنْفَـعُ الصِّيــامِ.[14]
روزه نفس از لذت‌های دنیایی، مفیدترین روزه‌ها می‌باشد.
حضرت فاطمه (ع)
- ما يَصْنَعُ الصّـآئِمُ بِصِـيامِهِ اِذا لَمْ يَصُنْ لِسانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَهُ[15].
فرد روزه داری که زبان، گوش، چشم و جوارح خویش را مصون نداشته است، روزه‌اش به چه کارش می‌آید؟!
امام صادق (ع)
- اِنَّ مِنْ تَمـامِ الصَّـوْمِ اِعْطاءُ الزَّكاةِ يَعْنِى الْفِطْرَةَ كَما أَنَّ الصّلوةَ عَلَى النَّبِىِ صلي الله عليه و آله وسلم مِنْ تَـمامِ الصَّـلوةِ[16]
همانا که کامل کردن روزه به دادن زکات (مقصود زکات فطره است) است، همانطور که درود بر پیامبر (ص) و آل او کامل کننده نماز می‌باشد.
- أَلتَّـقْديرُ فى لَيْلَةِ تِسْـعَةَ عَشَرَ وَ الاِْبْرامُ فى لَيْلَةِ اِحْدى وَ عِشْرينَ وَ الاِْمْضاءُ فى لَيْلَةِ ثَلاثٍ وَ عِشْرينَ[17]
تقدیر در شب نوزدهم، تصویب در شب بیست و یکم و امضا یا همان تنفی در شب بیست و سوم انجام می‌پذیرد.
- مَنْ أَفْطَرَ يَوْما مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ خَرَجَ رُوحُ الاِْيْمــانِ مِنْهُ[18]
هر که یک روز از ماه رمضان را بدون عذری افطار کند (روزه نگیرد)، روح ایمان از او جدا می‌گردد.
- اِنَّـما فَرَضَ اللّه ُ الصِّـيامَ لِيَسْتَوى بِهِ الْغَنِىُّ وَ الْفَقيرُ[19]
همانا خداوند متعال روزه را واجب نمود تا غنی و فقیر یکسان گردند.
- اِذا صُـمْتَ فَلْيَـصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ شَعْرُكَ وَ جِلْدُكَ[20]
اگر که روزه گرفتی، پس گوش، چشم، مو و پوست تو روزه گیرند. (بدین معنا که در هنگام روزه می‌بایست از گناهان پرهیز نمود)
امام کاظم (ع)
- فِطْرُكَ أَخاكَ الصّائِمَ خَيْـرٌ مِنْ صِيـامِكَ[21]
افطاری دادن به برادر روزه دارت برتر از روزه گرفتن (مستحبی) است.
- دَعْـوَةُ الصّـائِـمِ تُسْتَجابُ عِنْدَ اِفْطارِهِ[22]
دعای شخص روزه‌دار در زمان افطار مستجاب می‌شود.
امام رضا (ع)
- مَنْ قَرَأَ فى شَهْرِ رَمَضانَ ايَةً مِنْ كِتابِ اللّه ِ كانَ كَمَنْ خَتَمَ الْقُرْانَ فى غَيْرِهِ، مِنَ الشُّهُورِ.[23]
هر کس که در ماه مبارک رمضان آیه‌ای از قرآن مجید را قرائت نماید، (از لحاظ اجر و پاداش) همچون کسی است که در غیر ماه مبارک، قرآن را ختم کرده است.
- اِنَّـما اُمِـرُوا بِالصَّـوْمِ لِكَىْ يَعْرِفُوا أَلَمَ الْجُوْعِ وَ الْعَطَشِ فَيَسْـتَدِلُّوا عَلى فَقْرِاْلاْخِـرَةِ[24]
همانا مردم به روزه امر شدند تا درد گرسنگی و تشنگی را چشیده و به سبب آن فقر و بیچارگی آخرت را دریابند.
منابع:
[1] الكافى، ج 4، ص 62، ح 3
[2] الکافی، ج4، ص162
[3] بحار الانوار، ج 96، ص 257
[4] وسائل الشيعه، ج 7، ص 294، ح 15، 16، 27 و 30
[5] بحار الانوار، ج 93، ص 331
[6] وسائل الشيعه، ج 7، ص 299، ح 2
[7] وسائل الشيعه، ج 7، ص 295، ح 31. معانى الاخبار، ص 116
[8] وسائل الشيعه، ج 7، ص 302، ح3
[9] بحار الانوار، ج 93، ص 342
[10] نهج البلاغه، حکمت145
[11] غُرر الحكم، ج 1، ص 417، ح 80
[12] بحار، ج 93، ص 249
[13] نهج البلاغه، حکمت252
[14] غُرر الحكم، ج 1، ص 416، ح 64
[15] بحار الانوار، ج93، ص295
[16] وسائل الشيعه، ج 6، ص 221، ح 5.
[17] وسائل الشيعه، ج 7، ص 259
[18] وسائل الشيعه، ج 7، ص 181، ح 4 و 5. من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 73، ح 9
[19] من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 43، ح 1
[20] الكافى، ج 4، ص 87، ح 1
[21] الكافى، ج 4، ص 68، ح 2
[22] بحار الانوار، ج 93، ص 255، ح 33
[23] بحار الانوار، ج 93، ص 346
[24] وسائل الشيعه، ج 4، ص 4، ح 5؛ علل الشرايع، ص 10