سوره لیل از دیگر سوره‌های کوتاه جزء سی قرآن کریم می‌باشد که به عنوان نهمین سوره، بر جان مبارک حضرت رسول (ص) پیش از هجرت و در شهر مکه نازل شده است. سوره لیل دارای 21 آیه کوتاه است و خداوند متعال در آیه‌های آن پس از سوگند، به سر انجام دو گروه پرهیزکاران و شقاوت پیشه‌گان اشاره نموده است … در ادامه به تفسیر آیه‌های ابتدایی سوره لیل می‌پردازیم.
بخشی از سوره لیل
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم
وَ اللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى (1) وَ النَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى (2) وَ مَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثَى (3) إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى (4)
به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
و قسم به شب چون پرده افکند (1) و سوگند به روز چون جلوه نماید (2) و (قسم به) آن‌که نر و ماده را خلق نمود (3) همانا سعی و تلاش شما پراکنده (گوناگون، مختلف) است (4)
تفسیر آیه های ابتدایی سوره لیل [1]
در ابتدای سوره لیل که در مطلب «سوره لیل – فضائل و شأن نزول آن» به محتوا، شأن نزول و آثار و فضائل آن اشاره شد. سه سوگند مشاهده می‌شود. سوگندهایی که می‌بایست در آن‌ها تفکر کرد تا به کُنه مفهوم آن‌ها دست پیدا کرد.
در اولین سوگند خداوند می‌فرماید: قسم به شب آن‌هنگام که پرده افکند (جهان را بپوشاند).
تعبیر نمودن به «یغشی» گمان می‌رود به سبب آن باشد که تاریکی و ظلمات لیل همانند پردهای بر نصفی از کُره زمین می‌افتد و آن بخش از زمین را زیر پوشش خود قرار می‌دهد. همچنین می‌تواند برای این باشد که چهره روز یا آفتاب با رسیدن زمان آن پوشانده می‌شود. در هر صورت به اهمیت شب و نقش مهم و تاثیرگذار آن در حیات آدمیان اشاره دارد چرا که شب سبب تعدیل گرمای خورشید، آرامش تمامی موجودات، عبادت شب زنده داران و مواردی از این دست می‌شود.
پس از این سوگند و در آیه دوم خداوند به روز قسم خورده و می‌فرماید: و سوگند به روز آن زمان که تجلی پیدا کرده و ظاهر می‌شود. و روز همان سپیدی و روشنایی است که پرده شب را دریده و با عقب راندن ظلمات بر آسمان حاکم گشته و دنیا را پُر از نور می‌کند. نوری که حرکت و پویایی تمامی موجودات و رشد و پروش آن‌ها را به دنبال دارد.
در قرآن، خداوند متعال بسیار درباره نور و تاریکی یا همان ظلمت و تاثیرات آن‌ها بر زندگی و حیات بشری سخن گفته و بدان توجه شده است چون که این دو از علاوه بر این‌که از نعمات بزرگ و دائمی خداوند می‌باشند دو آیت از مهم‌ترین آیات حق تعالی به شمار می‌روند.
بعد از سوگند به شب خداوند در آیه سوم سوگند دیگری می‌خورد و می‌فرماید: و قسم به آن‌که دو جنس نر و ماده را خلق نمود. وجود این دو جنس در تمامی عالم و میان تمامی موجودات از انسان‌ها گرفته تا نباتات و … و دگرگونی‌هایی که از زمان منعقد شدن نطفه تا لحظه تولد رخ می‌دهند و ویژگی‌هایی که هر یک از دو جنس نر و ماده متفاوت از هم دارند و اسراری که در هر یک از آن‌ها به اقتضای جنس، نهفته است تماما آیاتی هستند که با تفکر و تدبر در آن‌ها می‌توان به عظمت وجودی خالق پی برد.
تعبیر «ما» در معنای «چیزی» در ابتدای این آیه درباره خداوند (کنایه از عظمت و بزرگی فوق العاده حق تعالی) و ابهامی است که از این حیث در این بخش حاکم می‌باشد به شکلی که او را برتر و بالاتر از قیاس، وهم و گمان می‌کند.
البته برخی اظهار داشتند که «ما» در این‌جا مصدریه می‌باشد و معنای آیه بدین شکل می‌شود: سوگند به خلقت مذکر و مونث، که البته بعید و ضعیف به نظر می‌رسد.
در واقع سوگند به شب و روز به نشانه‌های آفاقی اشاره دارند و قسم سوم به نشانه‌های انفسی.
در نهایت و در آیه چهارم حق تعالی به هدف نهایی و غایت این سه سوگند رسیده و می‌فرماید: سعی و تلاش شما در حیات گوناگون است. جهت گیری و نتایج تلاش ها کاملا متفاوت می‌باشد. در حقیقت این آیه اشاره به این موضوع دارد که آدمی همواره در حال سعی و تلاش است و آرام نمی‌گیرد و نیروهایی که خداوند به او عطا نموده را در طریقی خرج می‌کند، اما او می‌بایست به این موضوع دقت داشته باشد که سعی و تلاشش در چه مسیری و به چه سمتی است و چه نتیجه‌ای را در بر دارد، نکند سرمایه‌های وجودی خود را به بها و قیمت کمی بفروشد و آن‌ها را هدر دهد!
واژه «شتی» جمع کلمه «شتیت» است و از ماده «شَت» که به معنای پراکنده نمودن جمعیت است گرفته شده و در این آیه از آیه های سوره لیل به اختلاف تلاش‌های مردم از لحاظ کیفی، هدف و نتیجه اشاره دارد.
منبع:
[1] برگرفته از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «لیل» با صدای استاد «ابراهیم الاخضر»