دعایی در رخدادهای سخت، ناگوار و ناراحت کننده
دعای هفتم صحیفه امام سجاد (ع) از جمله دعاهای پُر فضیلت و شناخته شده از ایشان است که عمدتا در سختی‌ها و دشواری‌ها و برای برطرف گشتن آن‌ها خوانده می‌شود. در این مطلب و در ادامه مطلب پیشین که فرازهایی از این دعا شرح داده شدند به تفسیر و شرح فرازهایی دیگر از دعای هفتم صحیفه سجادیه خواهیم پرداخت.
فراز سوم دعای هفتم صحیفه سجادیه
وَ قَدْ نَزَلَ بِي يَا رَبِّ مَا قَدْ تَكَأَّدَنِي ثِقْلُهُ، وَ أَلَمَّ بِي مَا قَدْ بَهَظَنِي حَمْلُهُ، وَ بِقُدْرَتِكَ أَوْرَدْتَهُ عَلَيَّ وَ بِسُلْطَانِكَ وَجَّهْتَهُ إِلَيَّ، فَلَا مُصْدِرَ لِمَا أَوْرَدْتَ، وَ لَا صَارِفَ لِمَا وَجَّهْتَ، وَ لَا فَاتِحَ لِمَا أَغْلَقْتَ، وَ لَا مُغْلِقَ لِمَا فَتَحْتَ، وَ لَا مُيَسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ، وَ لَا نَاصِرَ لِمَنْ خَذَلْتَ.
پروردگارا گرفتاری‌ها و دشواری‌های وارد شده بر من، مرا به زحمت بسیار انداخته و باری که بر دوش من نازل گردیده مرا خسته و حیران ساخته و تو با تمامی قدرت، توان و تسلط خویش آن‌ها را متوجه من نموده‌ای و هیچ‌گاه آنچه را که تو اراده نمایی هیچ‌کس نمی‌تواند مانع گردد و هر دری را که تو قفل کنی هرگز باز کننده‌ای برای آن نیست و هر دری را که تو باز کنی، بستن آن در توان و قدرت کسی نیست و هر آنچه را که تو سهل کنی، مشکل نباشد و هر شخصی را که تو پریشان کنی یاری نخواهد داشت.
شرح فراز سوم دعای هفتم صحیفه سجادیه
بلاها، دشواری‌ها و گرفتاری‌ها برخی اوقات آن‌گونه آدمی را خسته و درمانده می‌کنند که او تمامی توان و نیروی خویش را از دست داده و قادر نخواهد بود کمترین فشار درونی و بیرونی که به او وارد می‌شود را تحمل نماید و در زندگی خویش به جز ظلمت و نا امیدی چیز دیگری نمی‌بیند و گمان می‌کند که تمامی درب‌های رهایی و نجات بر روی او بسته شده‌اند.
برخی اوقات همین پریشانی‌ها به جایی می‌رسند که آن‌هایی که بر خدا خوب توکل نکرده‌اند و یا ایمانی به او ندارند پایان دادن به حیات خویش را بر زنده ماندن ترجیح می‌دهند و دست به خود کشی می‌زنند. اما اشخاصی که به قدرت نامتناهی حق تعالی ایمانی قوی داشته و به آن امیدوارند هیچ‌گاه دشواری‌های زندگی بر آنان پیروز نمی‌گردد و بالعکس باعث می‌شود ایمان‌شان قوی‌تر گشته و سپری نیرومند و قوی در برابر حوادث و گرفتاری‌ها به شمار رود.
در حقیقت همین مسئله و موضوع است که باعث تقویت ضریب نیروی افراد متوکل و با ایمان می‌شود همانطور که خداوند متعال در آیه 65 سوره انفال به پیامبر (ص) می‌فرماید: ای رسول، افراد با ایمان را بر نبرد ترغیب نما که اگر بیست نفر از شما صبور و پایدار باشند بر دویست نفر نصرت می‌یابند و اگر که صد نفر بوده بر هزار نفر از کافران غالب می‌گردند چرا که آن‌ها گروهی هستند که نمی‌فهمند (نا آگاه ار حقایق توحید و قدرت پروردگار).
بر اساس کلام الهی و بر پایه مکتب اهل بیت که خود برخواسته از آن چیزی است که خداوند فرموده افراد با ایمان بر این باورند که هر آنچه را که خداوند به سمتی حرکت دهد هیچ‌گاه مانعی برای آن وجود ندارد و دری را که حق تعالی قفل نماید تنها به دست توانای او باز می‌گردد و هر آن‌کس که در حریم یاری پروردگار قرار نگیرد هیچ‌گاه یاور و ناصری نخواهد داشت همانگونه که در آیه 160 آل عمران آمده است که اگر که خداوند شما را یاری نماید هیچ کس بر شما غالب نمی‌گردد و نصرت نمی‌یابد …
فراز چهارم دعای هفتم صحیفه سجادیه
فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ افْتَحْ لِي يَا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِكَ، وَ اكْسِرْ عَنِّي سُلْطَانَ الْهَمِّ بِحَوْلِكَ، وَ أَنِلْنِي حُسْنَ النَّظَرِ فِيما شَكَوْتُ، وَ أَذِقْنِي حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِيما سَأَلْتُ، وَ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِيئاً، وَ اجْعَلْ لِي مِنْ عِنْدِكَ مَخْرَجاً وَحِيّاً .
پس بر محمد و آل او درود فرست، پروردگارا و به فضل و احسان خویش درب فرج و گشایش را بر من باز کن و به چاره اندیشی‌ات تسلط غم و پریشانی را در هم شکن و به شکوه‌هایم حُسن نظر بفرما و شیرینی و حلاوت مستجاب شدن درخواست‌هایم را بر من بچشان و از جانب خویش رحمت و فرجی گوارا نصیبم فرما و برایم از نزد خویش راه نجات سریعی قرار ده.
تفسیر فراز چهارم
در فراز سوم امام زین العابدین (ع) توجه گرفتاری و میزان نگرانی‌ها به خود را برشمرد و ضعف و ناتوانی خویش را نسبت به تحملشان بیان نمود. در این بخش اما حضرت نخست بر پیامبر و آل او صلوات فرستاد و از حق تعالی طلب گشایش و بر طرف نمودن غم و غصه کرد. اما چرا امام (ع) پیش از درخواست حاجت خویش بر پیامبر درود فرستاد؟ در حقیقت رمز و راز این گونه طلب حاجت این است که خداوند بزرگ، بدون شک صلوات بر پیامبر (ص) و آل او را قبول می‌کند و او بزرگوارتر از آن است که از دو درخواست یکی را بپذیرد و دیگری را اجابت ننماید. به همین سبب است که بسیاری از دعاهای موجود مقرون به صلوات هستند.
امام سجاد (ع) برای از میان رفتن گرفتاری‌ها تعبیرات گوناگونی را استفاده کرده است از جمله فتح باب (گشایش درب)، گشایش و شکستن چیرگی و سیطره غم، چشیدن شیرینی و حلاوت و حُسن نظر خداوند.
همچنین می‌توان این‌گونه گفت که استفاده از تعبیرات مختلف بدین سبب است که هر یک از این تعابیر مرتبط با نوع ویژه‌ای از گرفتاری و سختی می‌باشد به طور مثال: تندرستی و برون رفت از درد و بیماری را می‌توان همانند چشیدن شیرینی دانست چرا که فرد پس از بهبود به آرامشی می‌رسد که بسی لذت بخش است، و یا درخواست حُسن نظر از خداوند برای مواردی می‌باشد که فرد تقاضای موهبت و نعمت بیشتر و لطف بسیار می‌کند و …
در واقع امام (ع) به وسیله دعا به ما می‌آموزد که در موقعیت‌های مختلف و برای موارد گوناگون چگونه و به چه شکل از خداوند طلب کمک و یاری نماییم.
فراز و بخش پنجم دعا
وَ لَا تَشْغَلْنِي بِالاِهْتَِمامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِكَ، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِكَ. فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بِي يَا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَيَّ هَمّاً ، وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَى كَشْفِ مَا مُنِيتُ بِهِ، وَ دَفْعِ مَا وَقَعْتُ فِيهِ، فَافْعَلْ بِي ذَلِكَ وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْكَ، يَا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِيمِ.
خداوندا به جهت سختی‌ها و دشواری‌های حیات من را از انجام وظایف و تکالیف واجب و اوامر و فرمان‌های مستحب باز مدار! پروردگارا هم اکنون گرفتاری و پریشانی صبر و طاقت من را برده و درمانده‌ام کرده و دل و جان من مملؤ از غم شده، تو قادر و توانایی که همه‌ی غم‌هایم و آنچه که بدان گرفتار شدم را بر طرف سازی. تقاضا و درخواست من از تو این است که با مهربانی خویش من را به عافیت برسانی اگر چه سزاوار فضل تو نمی‌باشم ای دارا و صاحب عرش بزرگ.
شرح فراز پنجم دعای هفتم
در این بخش حضرت سجاد (ع) از حق تعالی عافیتی را طلب می‌نماید که در گرو آن بتوان به پیمان بندگی و عبودیت پایبند بود و راه و رسم بندگی را آن‌چنان که باید انجام داد و هر آنچه را که به عنوان تکلیف بر گردن است به سر انجام رساند چرا که نخستین شرط در وصول به نقطه مقصود عافیت می‌باشد شرطی که در صورت عدم وجود نمی‌توان به سوی مطلوب گام برداشت. بدین سبب است برخی اوقات شخصی در تمامی عمر خویش با سختی و بیماری و آفت همدم می‌باشد و قادر نیست کمترین و کوچکترین گام را برای پیشرفت خویش بردارد.
البته کاملا واضح است آن‌کس که گرفتاری صبر او را کم کرده و قلبش مملؤ از غم است قادر نیست به تکالیف و وظایفی که برعهده‌ی او می‌باشند درست عمل نماید چون که توانش در مقابله با سختی و گرفتاری به کمترین حد ممکن رسیده است.
همچنین ناگفته نماند که در مقابل افرادی وجود دارند که در شرایط سخت و طاقت فرسا در امتحان‌های دشوار قرار گرفته و توانسته‌اند پیروز و سر بلند از آن‌ها خارج گردند. این افراد بهترین زمینه برای رشد را در زمان گرفتاری‌های پی در پی پیدا کرده‌اند. در واقع آن‌ها درد و دشواری را بهتر از تندرستی و عافیت و فقر را بهتر از غنا و دارایی دانسته‌اند چرا که تنها عامل رشد خویش را در همین سختی و دشواری‌ها مشاهده کرده‌اند. البته این‌گونه افراد کم و نادر هستند. حضرت زینب سلام الله علیها را می‌توان به عنوان یکی از این افراد معرفی کرد آن‌جا که پس از مصائب دردناک کربلا و در برابر یاوه سرایی دشمنان گفت من به جز زیبایی چیزی ندیدم …
نکته: هر آنچه را که حضرت در این بخش بیان فرمودند تماما به مردم متوسط و همچنین افرادی که به مبداء و معاد باور دارند مربوط است نه به انسان‌هایی که به حد کمال رسیده‌اند.
- تلاوت ترتیل آیه 160 سوره آل عمران – عباس امام جمعه
إِنْ يَنْصُرْكُمُ اللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمْ ۖ وَإِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ ۗ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
اگر خداوند شما را یاری کند، هیچ کس بر شما پیروز نخواهد شد! و اگر دست از یاری شما بردارد، کیست که بعد از او، شما را یاری کند؟! و مؤمنان، تنها بر خداوند باید توکل کنند!