سحرخیزی چیزی است که این روزها در اطرافمان کم‌تر دیده میشود. این روزها زمان خواب و بیداری برای برخی از مردم عوض شده است. برخی شب را تا صبح بیدار می‌مانند و بخش زیادی از روز را می‌خوابند. بعضی نیز دیر به خواب می‌روند و همین امر باعث میشود تا در طول روز احساس خستگی کرده و کارها را با رخوت و سستی پیش ببرند. حال آن‌که اگر بر اساس آن‌چه که اولیاء الله بر اساس تعالیم الهی بدان سفارش کرده‌اند عمل می‌شد. شادابی و سر زندگی جامعه را فرا می‌گرفت و خمودی از بین می‌رفت و مسیر موفقیت برای آنان که با تلاش به دنبال موفقیت هستند هموار می‌شد. به این حقیقت بسیاری از افراد موفق و بزرگ در حوزه‌های مختلف رسیده‌اند. در واقع آن‌گاه که به بررسی عوامل موفقیت شخص بزرگی در حوزه‌ای مشخص پرداخته میشود یکی از مهم‌ترین عوامل دخیل در موفقیتش سحرخیزی او قلمداد میشود. این واقعیت بر کسی پوشیده نیست و خود آن افراد به این امر اعتراف کرده‌اند. برای بیان اهمیت این موضوع و فوایدی که به دنبال دارد به سحرخیزی در احادیث موجود از ائمه معصومین علیهم السلام خواهیم پرداخت.
سحرخیزی در احادیث رسول خدا (ص)
- عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:مَنْ قَعَدَ فى مُصَّلاهُ الَّذى صَلّى فیهِ الْفَجْرَ، یَذْکُرُ اللّه َ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ کانَ لَهُ کَحَجِّ بَیْتِ اللّه ِ الْحَرامِ[۱]
آن‌کس که در مکانی نماز صبح را ادا نموده، بنشیند و ذکر حق تعالی را تا طلوع آفتاب گوید، اجرش همچون کسی است که حج خانه خداوند را به جای آورده است.
- عَنِ النَّبىِّ صلی الله علیه و آله قالَ:لَئِنْ أقعُدُ مَعَ قَوْمٍ یَذْکُرُونَ اللّه َ بَعْدَ صَلاهِ الْغَداهِ، أحَبُّ إلىَّ مِنْ أرْبَعَهٍ مُحَرَّرینَ مِنْ وُلْدِ إسْماعیلَ[۲]
چنان‌چه به همراه عده‌ای که پس از نماز صبح ذکر خداوند را کنند، بنشینم در نزد من دوست داشتنی‌تر است از چهار نفر آزاد شدگان از فرزندان اسماعیل.
سحرخیزی در کلام امامان (ع)
امام علی (ع)
- اَفْضَلُ الْعِبادَهِ سَتْرُ الْعُیُونِ بِذِکْرِاللّه ِ سُبْحانَهُ[۳]
برترین عبادت بیداری چشمان با ذکر و یاد خداوند سبحان است.
بیداری شب شعار متقیان و منش مشتاقان است.
- عَنْ أمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه السلام:اَلنـَّومُ بَیْنَ الْعِشـائیْنِ یُورِثُ الْفـَقْرَ، وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یُورِثُ الْفَقْرَ.[۵]
خواب میان مغرب و عشا موجب فقر می‌گردد و خواب پیش از طلوع آفتاب نیز تنگدستی را به دنبال دارد.
امام حسن (ع)
- عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ علیهماالسلام أنَّهُ قالَ: مَنْ صَلّى فَجَلَسَ فىمُصَلاّهُ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ کانَ لَهُ سَتْراً مِنَ النّارِ[۶]
حضرت فرمودند: شخصی که نماز را به حای آورد و در آن محل تا طلوع آفتاب بنشیند، این کار او را از آتش جهنم باز می‌دارد.
امام سجاد (ع)
- أنَّهُ کانَ یُصَلِّى صَلاهَ الْغَداهَ ثُمَّ یُعَقِّبُ فى مُصَلاّهُ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلّى صَلاهً طَویلَهً ثُمَّ رَقَدَهً ثُمَّ یَسْتَیْقِظُ فَیَدْعُو بِالسِّواکِ فَیَسْتَنُّ ثُمَّ یَدْعُو بِالْغَداهِ. [۷]
روایت شده که امام سجاد علیه السلام نماز صبح را که ادا می‌کرد در جایگاه نماز خود مشغول تعقیبات می‌شد تا خورشید طلوع نماید، سپس بلند می‌شد نمازی طولانی می‌خواند، بعد از آن مقداری می‌خوابید، سپس مسواک می‌زد و در ادامه صبحانه می‌خواست.
امام باقر (ع)
- کانَ عَلىٌّ علیه السلام إذا صَلَّى الْفَجْرَلَمْ یَزَلْ مُعَقِّباً إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ،فَإذا طَلَعَتْ إجْتَمَعَ إلَیْهِ الْفُقَراءُ وَالْمَساکینُ وَغَیْرِهِ مِنَ النّاسِ فَیُعَلِّمُهُمْ الْفِقهَ وَالْقُرْآنَ.[۸]
حضرت علی (ع) چون که نماز صبح را ادا می‌نمود، مرتب مشغول تعقیبات بود تا آفتاب طلوع نماید، زمانی که خورشید طلوع می‌نمود نیازمندان، افراد تهی دست و دیگر مردم به دور او گرد می‌آمدند و به آنان قرآن و احکام یاد می‌داد.
امام صادق (ع)
- إنَّ قُرْآن الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً » قالَ: یَعْنى صَلاهُ الْفَجْرِ تَشْهَدُها مَلائِکَهُ اللَّیْلِ وَ مَلائِکَهُ النَّهارِ، فَإذا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ فى طُلُوُعِ الْفَجْرِ اُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَینِ أثْبَتَها مَلائِکهُ اللَّیْلِ وَ مَلائِکَهُ النَّهارِ[۹]
امام در ارتباط با این سخن خداوند متعال که قرآن فجر مشهود است، فرمود: یعنی نماز صبح که ملائکه شب و ملائکه روز گواه آن هستند. پس زمانی که آدمی نماز صبح را در سپیده دم به‌جای آورد دو بار برایش ثبت می‌گردد؛ هم ملائکه شب و هم ملائکه روز برای او می‌نویسند.
- فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلِ عَلىَ الأخیرِ خَیْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مَنْ وَلَدِهِ وَمالِهِ. وَقالَ: فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلَ عَلىَ الأخیرِ کَفَضْلِ الآخِرَهِ عَلىَ الدُّنْیا[۱۰]
برتری اول وقت بر آخر آن برای آدم با ایمان از مال و فرزند او بهتر است و فرمود: برتری اول وقت بر آخر آن مثل برتری آخرت بر دنیا می‌باشد.
امام موسی کاظم (ص)
- رُوِىَ أنَّهُ [اَبُوالْحَسَنِ مُوسى علیه السلام]کانَ یُصَلّى نَوافِلَ اللَّیْلِ، وَیَصِلُها بِصَلاهِ الصُّبْحِ، ثُمَّ یُعَقِّبُ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ یَخِرُّ اللّه َ ساجِداً فَلایَرْفَعُ رَأسَهُ مِنَ السُّجُودِ وَ التَّحْمیدِ حَتّى یَقْرُبَ زَوالُ الشَّمْسِ[۱۱]
روایت گردیده که امام موسی کاظم (ع) برنامه‌اش این چنین بود: نافله‌های شب را ادا می‌کرد و آنان را به نماز صبح وصل می‌نمود. سپس به تعقیبات نماز مشغول می‌شد تا خورشید طلوع نماید. سپس برای خداوند به سجده می‌رفت و سر از سجده و حمد و ثنای پرودگار بر نمی‌داشت تا آن‌که نزدیک ظهر می‌شد (گفته شده که احتمالا این برنامه برای زمان زندان امام موسی کاظم (ع) بوده است).
امام رضا (ع)
- قالَ الرِّضا علیه السلام فى قَوْلِ اللّه ِ عز و جل: فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً قالَ: اَلْمَلائِکَهُ تُقَسِّـمُ أرْزاقَ بَنىآدَمَ ما بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ نامَ بَیْنَهُما نامَ عَنْ رِزْقِهِ[۱۲]
حضرت در ارتباط با آیه «فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً» فرمودند: ملائکه رزق و روزی فرزندان آدم را در بین طلوع سپیده دم تا طلوع آفتاب تقسیم می‌نماید، پس آن‌که در این بین بخوابد، از روزی خویش خواب مانده است.
امام هادی (ع)
- عَلىُّ بْنُ مُحَمّدِالنَوْفلِى قالَ سَمِعْتُه [الهادى علیه السلام] یَقُولُ:إنَّ الْعَبْدَ لَیَقُوُم فى اللَّیْلِ فَیَمیلُ بِهِ النُّعاسَ یَمیناً وَشِمالاً وَ قَدْ وَقَعَ ذَقَنَهُ عَلى صَدْرِهِ فَیَأمُرُاللّه ُ تَعالى أبْوابَ السَّماءِ فَتَنْفَتِحُ، ثُمَّ یَقُولُ لِلْمَلائِکَهِ أُنْظُرُوا إلى عَبْدى ما یُصیُبُه فى التَّقَرُبِ إلىَّ بِما لَمْ أفْتَرِضْ عَلَیْهِ راجیاً مِنّى لِثَلاثَ خِصالٍ: ذَنْبِاً أغْفِرُهُ لَهُ، أوْ تَوْبَهٍ اُجَدِّدُهالَهُ، أوْ رِزْقاً أزیدُهُ فیْهِ، إشْهَدُوا مَلائِکتَى أنّى قَدْ جَمَعْتُهُنَّ لَهُ[۱۳]
از امام هادی (ع) شنیدم که می‌فرمود: همانا بنده خدا شب از خواب بلند میشود و چرتش می‌گیرد و به سمت راست و چپ متمایل می‌گردد و برخی اوقات چانه‌اش به سوی سینه‌اش می‌افتد، پس خداوند تعالی امر می‌دهد درب‌های آسمان باز گردند، به ملائکه می‌فرماید: به بنده‌ام نظر نمایید به جهت چیزی که بر او واجب ننموده‌ام این گونه خویشتن را برای تقرب به من به زحمت می‌اندازد به امید یکی از این سه حاجت: گناهی که آن را برای او ببخشم، توبه‌ای که برایش تجدید کنم و یا روزی اورا زیاد نمایم. بدانید ای ملائکه‌ی من که هر سه را برای او برآورده نمودم.
منابع:
[۱] مستدرک الوسائل۵ : ۵۷ ح ۵۳۵۷
[۲] همان: ۵۹ ح۱۰
[۳] میزان الحکمه۲: ۱۳۷۶ ح ۸۹۶۰. چاپ دار الحدیث
[۴] میزان الحکمه۲: ۱۳۷۶ ح ۸۹۵۳
[۵] بحارالانوار ۷۶: ۱۸۴ ح ۲
[۶] وسائل الشیعه۴: ۱۰۳۵، ح۱
[۷] بحار الانوار ۷۶: ۱۸۶ ح ۲
[۸] بحار الانوار ۴۱: ۱۳۲
[۹] مفتاح الفلاح: ۱۰
[۱۰] مکارم الاخلاق: ۳۰۱
[۱۱] بحار الانوار۴۸: ۱۰۱ ح۵
[۱۲] مکارم الاخلاق: ۳۰۵
[۱۳] تهذیب الاحکام۲: ۱۳۰ح۴۶۰