درباره عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم»، فضیلت و منزلت آن که برای آغاز کار‌ها ذکر و قرائت آن تأکید شده است، احادیث بسیاری در کتب حدیثی نقل شده‌اند که در این نوشتار به گردآوری و نگارش بخشی از این احادیث (احادیث بسم الله الرحمن الرحیم) برای بهره‌مند شدن شما دوستان و آشنا شدن با فضائل این عبارت که در قرآن کریم ۱۱۴ بار تکرار شده است، پرداخته‌ایم. عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» به معنی قرائت نام خداوند متعال و ذکر جلاله «الله» است. این عبارت که به بَسمَلَه معروف و به تسمیه شهرت دارد در هر یک از سوره‌های قرآن به جز سوره توبه یک بار آمده است و آغاز سوره با همین عبارت است (نا گفته نماند که درباره این موضوع که این عبارت جزئی از سوره‌های قرآن است اختلاف وجود دارد). البته در سوره مبارکه نمل این عبارت پُر فضیلت دو بار ذکر شده است یک بار در آغاز سوره و باری دیگر در آیه ۲۶ سوره نمل …
عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» در کلام پیامبر (ص)
- اَلتَّسْمیَهُ مِفْتاحُ الْوُضوءِ و مِفْتاحُ کُلِّ شَیءٍ [۱].
بسم الله الرحمن الرحیم (تسمیه) کلید وضو و کلید هر چیزی می‌باشد.
- لا یُرَدُّ دُعاءٌ أَوَّلُهُ بِسْمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ [۲].
دعایی که با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز گردد، برگردانده (رد) نمی‌شود.
- مَنْ قَرَأَ بِسْمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ مُوقِنا سَبَّحَتْ مَعَهُ الْجِبالُ إلاّ أَنـَّهُ لایَسْمَعُ ذلِکَ مِنها [۳].
هر که بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت نماید، کوه ها به همراه او تسبیح گویند، اگر چه او تسبیح آن ها را نمی‌شنود.
- مَن رَفَعَ قِرطاسا مِنَ الأْرضِ مَکتوبا عَلَیهِ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِإجلالاً لِلّهِ ولاِسْمِهِ عَنْ أن یُداسَّ کانَ عِندَ اللّهِ مِنَ الصِّدِّیقینَ و خُفِّفَ عَن والِدَیهِ و إنکانا مُشرِکَینِ [۴].
هر که کاغذی را که بر روی آن بسم الله الرحمن الرحیم نگاشته شده باشد را از روی زمین بلند کند و این عمل برای اجلال و بزرگ داشتن خدای متعال و ممانعت از اهانت به نام او باشد، در نزد حق تعالی از صدیقین به حساب می‌آید و از بار گناه پدر و مادر او برداشته شده، حتی اگر که مشرک باشند. - زَیـِّنوا مَوائِدَکُم بِالْبَقْلِ؛ فإِنَّها مَطرَدَهٌ لِلشَّیاطینِ مَعَ التَّسمیَهِ [۵].
سفره های خویش را با سبزی زینت دهید چرا که سبزی با تسمیه (عبارت: بسم الله الرحمن الرحیم) طرد کننده شیطان است.
- مَنْ قَرَأ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ کَـتَبَ اللّهُ لَهُ بِکُلِّ حَرفٍ أربَعَهَ آلافِحَسَنَهٍ و مَحا عَنهُ أربَعَهَ آلافِ سَیِّـئَهٍ و رَفَعَ لَهُ أربَعَهَ آلافِ دَرَجَهٍ [۶]
هر که بسم الله الرحمن الرحیم را بر زبان جاری سازد، خداوند متعال برای او به ازای هر یک از حروف چهار هزار حسنه و نیکی می‌نویسد و چهار هزار گناه از او پاک کرده و چهار هزار درجه او را بالا می‌برد.
بسم الله الرحمن الرحیم در سخن امامان (ع)
امام علی علیه السلام
- مَنِ اسْتَمَعَ إلى قارىءٍ یَقرَؤُها [بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ] کانَ لَهُ بِقَدرِ ما لِلْقارِئ [۷].
هر آن‌که به صدای قاری که عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» را قرائت نماید، گوش فرا دهد، برای او آن خواهد بود که برای قاری می باشد.
- بِسمِ اللّهِ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ و عَونٌ لِکُلِّ دَواءٍ [۸]
بسم الله الرحمن الرحیم، شفای هر دردی (بیماری) و کمک کننده هر دارویی است.
- ألا فَمَن قَرَأها (بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ) مُعتَقِدا لِمُوالاهِ مُحَمَّدٍ و آلِهِ الطَّیِّبِینَ مُنقادا لأَمرِها مُؤمِنا بِظاهِرِهِما و باطِنِهِما أعطاهُ اللّهُ عَزَّ وَ جلَّ بِکُلِّ حَرفٍ مِنها حَسَنَهً کُلُّ واحِدَهٍ مِنها أفضَلُ مِنَ الدُّنْیا و ما فیها مِن أصنافِ أموالِها و خَیراتِها [۹].
هر آن کس که «بسم الله الرحمن الرحیم» را با ایمان، باور و دوستی محمد و خاندان پاک ایشان و با تسلیم در برابر اوامرشان و با ایمان به ظاهر و باطن آن تلاوت کند. خدای عز و جل به ازای هر حرف آن، چیزی برتر از آن دنیا و آنچه که در اوست، از ثروت و خوبی‌ها به او عطا می کند.
- قولوا عِندَ افتِتاحِ کُلِّ أَمرٍ صَغیرٍ أو عَظیمٍ: بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ؛ أَىْ أَستَعینُ عَلى هذَا الأَمرِ بِاللّهِ الَّذى لا یَحِقُّ العِبادَهُ لِغَیرِهِ، المُغیثِ إذَ ا استُغیثَ، المُجیبِ إذا دُعىَ، الرَّحمنِ الَّذى یَرحَمُ بِبَسطِ الرِّزقِ عَلَینا، الرَّحیمِ بِنا فى أدیانِنا و دُنیانا و آخِرَتِنا، خَفَّفَ عَلَینَا الدِّینَ و جَعَلَهُ سَهلاً خَفیفا، و هُوَ یَرحَمُنا بِتَمییزِنا مِن أعدائِهِ [۱۰].
در هنگام شروع هر کار کوچک و بزرگی، «بسم الله الرحمن الرحیم» بگویید، به این معنا که برای این کار، از خداوند یاری می جویم، خداوندی که جز او کسی شایسته پرستش نمی باشد. پناهگاهِ پناهجو و فریادرس هر فریادخواهی است. خدایی که با گسترش روزی بر ما رحم می‌نماید، بر ما مهربان در دین و دنیا و آخرتمان است. دین را بر ما سهل و آسان (سبُک) گرفت و با تمییز و جدا کردن ما از دشمنانش بر ما رحم می‌کند.
امام محمد باقر (ع)
- أَوَّلُ کُلِّ کِتَابٍ نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- فَإِذَا قَرَأْتَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- فَلَا تُبَالِی أَلَّا تَسْتَعِیذَ وَ إِذَا قَرَأْتَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- سَتَرَتْکَ فِیمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ [۱۱].
اول هر کتابی که از آسمان نازل گردیده «بسم الله الرحمن الرحیم» است. هر زمان که بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت نمودی، اشکالی ندارد که استعاذه نکرده و به خداوند پناه نبری و هر زمان بسم الله الرحمن الرحیم را تلاوت کردی، تو را از آنچه بین آسمان و زمین است، محفوظ می دارد.
امام جعفر صادق (ع)
- رُبَّمَا تَرَکَ بَعْضُ شِیعَتِنَا فِی افْتِتَاحِ أَمْرِهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- فَیَمْتَحِنُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَکْرُوهٍ لِیُنَبِّهَهُ عَلَى شُکْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ وَ یَمْحَقَ عَنْهُ وَصْمَهَ تَقْصِیرِهِ عِنْدَ تَرْکِهِ قَوْلَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم [۱۲].
بسا که یکی از شیعیان ما در ابتدا و آغاز کاری بسم الله الرحمن الرحیم نمی گوید و به همین سبب، خدای متعال او را گرفتار مکروهی می سازد تا به شُکر و ثنای خداوند متوجه گردد و قصور خویش را در گفتن بسم الله الرحمن الرحیم جبران سازد.
- اَلْبَسمَلَهُ تیجانُ [۱۳]
بسم الله الرحمن الرحیم، تاج است.
- اِغْلِقُوا أَبوابَ الْمَعصیَهِ بِالإْسْتِعاذَهِ وَ افْتَحُوا أبوابَ الطّاعَهِ بِالتَّسمیَهِ[۱۴].
درب های معصیت و گناه را با استعاذه یا همان پناه بردن به خداوند متعال ببندید و درب های طاعت و فرمانبرداری را با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم بگشایید.
- بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ اسْمُ اللّهِ الأْکبَرِ أو قالَ الأْعظَمِ [۱۵]
بسم الله الرحمن الرحیم، بزرگ‌ترین – یا فرمودند – عظیم‌ترین نام خداوند است.
امام موسی کاظم (ع)
- سُئِلَ الکاظِمُ علیه السلام : و أىُّ آیَهٍ أَعظَمُ فى کِتابِ اللّهِ؟ فَقالَ: بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ [۱۶].
از امام موسی کاظم (ع) پرسیده شد: و کدامین آیه در کتاب خداوند، برتر است؟ پس فرمود: بسم الله الرحمن الرحیم.
امام رضا (ع)
- مَعْنَى قَوْلِ الْقَائِلِ بِسْمِ اللَّهِ أَیْ أَسِمُ عَلَى نَفْسِی سِمَهً مِنْ سِمَاتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هِیَ الْعِبَادَهُ [۱۷]
معنی کلام کسی که بسم الله می‌گوید، یعنی نشانی از نشانه‌های خداوند عز و جل را بر خود قرار می‌دهم و آن عبادت است.
- إنَّ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ أقرَبُ إلَى اسْمِ اللّهِ الأْعظَمِ مِن سَوادِ الْعَینِ إلى بَیاضِها [۱۸].
همانا بسم الله الرحمن الرحیم به نام اعظم خداوند نزدیک‌تر از سیاهی چشم به سفیدی آن است.
منابع:
[۱] مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۳۳
[۲] الدعوات، ص۵۲
[۳] دعا المنثور، ج۱، ص۲۶
[۴] تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ج۱، ص۳۲
[۵] مکارم الاخلاق، ص۱۷۶
[۶] بحار الانوار، ج۹۲، ص۲۵۸
[۷] عیون اخبار الرضا (ع)،ج۱، ص۳۰۲
[۸] نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، ص۴۲
[۹] عیون اخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۳۰۲
[۱۰] توحید (صدوق)، ص ۲۳۲
[۱۱] کافی (ط- الاسلامیه)، ج۳، ص۳۱۳، ح۳
[۱۲] بحار الانوار (ط- بیروت)، ج۸۹، ص۲۳۲، ح۱۴
[۱۳] عوالم العلوم، ص۷۵۱
[۱۴] دعوات (راوندی)، ص۵۲، ح۱۳۰
[۱۵] بحار الانوار (ط-بیروت)، ج۹۰، ص۲۲۳، ح۱
[۱۶] بحار الانوار (ط- بیروت)، ج۸۹، ص۲۳۸، ح۳۸
[۱۷] توحید (صدوق)، ص۲۲۹
[۱۸] عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۵، ح۱۱
- تلاوت ترتیل آیه ۴۰ سوره توبه – محمد ایوب
إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ کَفَرُوا ثَانِیَ اثْنَیْنِ إِذْ هُمَا فِی الْغَارِ إِذْ یَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا ۖ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَیْهِ وَأَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ کَلِمَهَ الَّذِینَ کَفَرُوا السُّفْلَىٰ ۗ وَکَلِمَهُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَا ۗ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرد؛ (و در مشکلترین ساعات، او را تنها نگذاشت؛) آن هنگام که کافران او را (از مکّه) بیرون کردند، در حالی که دوّمین نفر بود (و یک نفر بیشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود می‌گفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در این موقع، خداوند سکینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد؛ و با لشکرهایی که مشاهده نمی‌کردید، او را تقویت نمود؛ و گفتار (و هدف) کافران را پایین قرار داد، (و آنها را با شکست مواجه ساخت؛) و سخن خدا (و آیین او)، بالا (و پیروز) است؛ و خداوند عزیز و حکیم است!