در این نوشتار از سلسله مقالات احادیث موضوعی، احادیث ائمه معصومین درباره خوراکی ها گردآوری و نگارش شده است. امید است که با مطالعه آن‌ها بیشتر به آنچه به عنوان خوراک و طعام در جهت سلامت جسم و روح تناول می‌شود، دقت شده و با رعایت نکاتی که بیان فرموده‌اند در اصلاح تغذیه برای دوری از انواع بیماری‌ها و سالم ماندن جسم و روح تلاش شود.
خوراکی ها و یا به طور کلی آنچه که به عنوان آداب تغذیه شناخته می‌شود از جمله مباحث مهمی است که در دین اسلام به آن پرداخته شده است. در قرآن (حدود ۲۵۰ آیه قرآنی در باب تغذیه وجود دارد) و احادیث بسیاری از معصومین علیهم السلام به تاثیر خوراک بر روح و روان آدمی، چگونگی مصرف غذا، مناسب‌ترین غذاها، خوراکی‌هایی که بهتر است تناول نشوند، زمان مناسب برای غذا خوردن و مواردی از این دست اشاره شده است چرا که غذا و نیاز به آن مهم‌ترین نیاز آدمی است که از بدو تولد تا آخرین روز از عمر، او را همراهی نموده و هیچ کس در این جهان از آن مستثنی نیست چرا که رشد انسان، سلامت جسم او، آرامش روح و روان، بهبود خلق، تولید مثل، توانمندی و قدرت یافتن تماما به گونه‌ای به تغذیه سالم مرتبط هستند.
سخن درباره تاثیر غذا بر خلق و خو، چگونگی اثر پذیری روح و قلب انسان از خوراک، گروه‌های غذایی مفیدی که در قرآن به آن‌ها اشاره شده، زمان تناول غذا، مقدار آن و … مجال بیشتری می‌خواهد که در این مقال نمی‌گنجد.
احادیثی از رسول خدا (ص) درباره خوراکی ها
- یا عَلىُّ عَلَیْکَ بِالْعَدَسِ فَإِنَّهُ مُبارَکٌ مُقَدَّسٌ وَ هُوَ یُرِقُّ الْقَلْبَ وَ یُکْثِرُالدَّمْعَهَ وَ إِنَّهُ بارَکَ عَلَیْهِ سَبْعونَ نَبیّا [۱]
ای علی بر تو باد به خوردن عدس، چرا که آن مبارک و پاک است و سبب رقت قلب (دل نازکی) و زیادی اشک می‌شود و هفتاد پیغمبر برای آن طلب برکت نمودند.
- عَلَیْکُمْ بِالدُّبّاءِ فَاِنَّهُ یُذَکِّى الْعَقْلَ وَ یَزیدُ فِى الدِّماغِ [۲].
بر شما باد به خوردن کدو، زیرا عقل را تیز و کارایی مغز را افزایش می‌دهد.
- یا بُنَىَّ کُلِ الکَرَفْسَ، فَاِنَّها بَقْلَهُ الاَنْبیاءِ مَغفولٌ عَنْهاوَ هُوَ طَعامُ الخَضِرِ وَ اِلْیاسَ وَ الْکَرَفْسُ یَفْتَحُ السُّدَدَ وَ یُذَکِّى الْقَلْبَ وَ یَرِثُ الْحِفْظَ وَ یَطْرُدُ الْجُنونَ وَ الْجُذامَ وَ البَرَصَ وَ الْجُبْنَ [۳]
ای فرزندم! کرفس بخور، زیرا کرفس سبزی انبیاء است، از آن غفلت شده و او غذای خضر و الیاس علیهم السلام است و کرفس گرفتگی عروق را برطرف می‌سازد، دل را طراوت بخشیده و سبب افزایش حافظه می‌شود و جنون، جذام، برص و ترس را دور می‌سازد.
- عَلَیْکُمْ بِالزَّبیبِ فَإِنَّهُ یَکْشِفُ الْمِرَّهَ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَشُدُّ الْعَصَبَ وَ یَذْهَبَ بِالإِْعْیاءِ وَ یُحَسِّنُ الْخُلْقَ وَ یُطَیِّبُ النَّفْسَ وَ یَذْهَبُ بِالْغَمِّ [۴].
بر شما باد به مویز، چرا که صفرا را برطرف می‌سازد و بلغم را از بین می‌برد. همچنین اعصاب را قوی می‌سازد، خستگی را بر طرف می‌کند، اخلاق را خوب می‌گرداند، سبب آرامش روح می‌شود و غم را از میان بر می‌دارد.
- کُلِ الخَسَّ، فَاِنَّهُ یورِثُ النُّعاسَ وَ یَهْضِمُ الطَّعامَ [۵].
کاهو بخورید، زیرا خواب آور است و سبب هضم غذا می‌شود.
خوراکی ها در کلام امامان علیهم السلام
امام علی (ع)
- اِدَّهِنوا بِالزَّیْتِ وَ ائتَدِموا بِهِ، فَاِنَّهُ دُهْنَهُ الاَْخْیارِ و اِدامُ الْمُصْطَـفَینَ،مُسِحَتْ بِالْقُدْسِ مَرَّتَینِ، بورِکَتْ مُقْبِلَهً وَ بورِکَتْ مُدْبِرَهً، لا یَضُرُّ مَعَها داءٌ [۶].
با روغن زیتون، بدن خود را چرب نمایید و با آن خورش درست کنید زیرا که روغن زیتون، روغن نیکان و خورش برگزیدگان است. دو بار به آن تقدس داده شده است و در آن، چه در ابتدای فصلش و چه در انتهای آن، برکت قرار داده شده است و با وجود آن، هیچ بیماری (مرضی) ضرر نخواهد رساند.
- کُلُوا التَّمْرَ فَإِنَّ فیهِ شِفاءً مِنَ الاَْدْواءِ [۷].
خرما بخورید زیرا در آن شفایی از هر بیماری و درد است.
- اَلْعَسَلُ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ وَ لا داءَ فیهِ یُقِلُّ الْبَلْغَمَ وَ یَجْلُو الْقَلْبَ [۸].
عسل شفای هر دردی است و هیچ درد و بیماری در آن وجود ندارد، بلغم را کاهش و قلب را جلا می‌دهد.
- أَکْلُ السَّفَرْجَلِ قُوَّهٌ لِلْقَلْبِ الضَّعیفِ وَهُوَ یُطَیِّبُ الْمِعْدَهَ وَ یُذَکِّى الْفُؤادَوَ یُشَجِّعُ الْجَبانَ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ [۹].
تناول بِه قلب ضعیف را قوی می‌کند و معده را پاک می‌سازد. همچنین ترسو را شجاع و فرزند را زیبا می‌گرداند.
امام جعفر صادق (ع)
- الْغُبَیراءُ لَحْمُهُ یُنْبِتُ اللَّحْمَ وَعَظمُهُ یُنْبِتُ الْعَظْمَ وَ جِلْدُهُ یُنْبِتُ الْجِلْدَ وَمَعَ ذلِکَ فَإِنَّهُ یُسَخِّنُ الْکُلْیَتَینِ وَ یَدْبَغُ الْـمَعِدَهَ وَ هُوَ اَمانٌ مِنَ الْبَواسیرِ وَ التَّقْتیرِ وَیُقَوِّى السّاقَیْنِ وَ یَقْمَعُ عِرْقَ الْجُذامِ [۱۰].
گوشت سنجد گوشت (بدن) را، هسته او استخوان را و پوست آن پوست (بدن) را تقویت می‌کند. همچنین سبب گرم شدن کلیه‌ها و پاک شدن معده می‌گردد و او از بواسیر و تسلسل ادرار ممانعت کرده و موجب تقویت ساق پا شده و رگ جذام را از میان می‌برد.
- شَکا نَبىٌّ مِنَ الاَْنبیاءِ اِلَى اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ اَلْغَمَّ فَاَمَرَهُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ بِاَکْلِ الْعِنَبِ [۱۱].
پیغمبری از پیغمبران الهی به خداوند عز وجل از غم شکایت کرد. پس خداوند عز و جل او را به تناول انگور امر نمود.
- لَوْ عَلِمَ اللّه ُ فى شَىْ ءٍ شِفاءً اَکْثَرَ مِنَ الشَّعیرِ ما جَعَلَهُ غِذاءَالاَْنْبیاءِ علیهم السلام [۱۲]
اگر که خداوند متعال می‌دانست در چیزی بیش از جو شفا وجود دارد، آن را طعام انبیاء علیهم السلام قرار می‌داد.
- نِعْمَ اللُّقْمَهُ الْجُبْنُ، تُعْذِبُ الْـفَمَ وَ تُطَیِّبُ النَّـکْهَهَ وَ تَهْضِمُ ما قَبْلَهُ وَ تُشَهِّى الطَّعامَ [۱۳].
چه خوب لقمه‌ای است پنیر، دهان را تر، تازه و خوشبو می‌سازد و موجب هضم غذای قبلی شده و طعام را مطبوع می‌کند.
امام موسی کاظم (ع)
- عَلَیْکَ بِاللِّفْتِ فَکُلهُ ـ یَعْنى اَلسَّلجَمَ ـ فَاِنَّهُ لَیْسَ مِنْ اَحَدٍ اِلاّ وَ لَهُ عِرْقٌمِنَ الْجُذامِ، وَ اللِّفْتُ یُذیبُهُ [۱۴].
بر تو باد بر خوردن شلغم، چرا که هیچ شخصی نیست که در او رگی از جذام نباشد و شلغم این رگ را نسوزاند.
امام رضا (ع)
- اِسْتَـکْثِروا لَنا مِنَ الباذَنـْجانِ، فَاِنَّهُ حارٌّ فى وَقْتِالْبَرْدِ، بارِدٌ فى وَقْتِ الْحَرِّ، مُعْتَدِلٌ فِى الاَْوقاتِ کُلِّها جَیِّدٌ فى کُلِّ حالٍ [۱۵]
امام رضا علیه السلام به یکی از پیشکاران خویش فرمودند: برایمان بادمجان بسیار تهیه فرمایید. زیرا که در وقت سرما، گرم و در زمان گرما سرد است و در تمامی وقت‌ها معتدل بوده و در هر حال، خوب می‌باشد.
- کَثْرَهُ اَکْلِ الْبَیْضِ وَ اِدْمانُهُ یورِثُ الطُّحالَ وَ ریاحا فى رَأسِ الْمَعِدَهِ وَ الاِْمْتِلاءُ مِنَ الْبَیْضِ الْمَسْلوقِ یورِثُ الرَّبوَ وَ الاِْبْتِهارَ [۱۶].
زیادی تناول تخم مرغ و اعتیاد به آن، مریضی ورم طحال می‌آورد و باعث ایجاد بادهایی در سرِ معده می‌گردد و زیاد خوردن تخم مرغ آب پز، تنگی نفس و نفس بریدگی به دنبال دارد.
منابع:
[۱] وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۱۰۰، ح۹۳
[۲] بحار الانوار، ج۶۳، ص۲۲۹، ح۱۸
[۳] الفردوس، ج۵، ص۳۷۰، ح۸۴۶۸
[۴] خصال، ص۳۴۴
[۵] مکارم الاخلاق، ص۱۸۳
[۶] کافی، ج۶، ص۳۳۱، ح۴
[۷] همان،ص۳۴۰، ح۱
[۸] مکارم الاخلاق، ص۱۶۶
[۹] تحف العقول، ص۱۰۱
[۱۰] کافی، ج۶، ص۳۶۱، ح۱
[۱۱] همان، ص۳۳۶، ح۴
[۱۲] مکارم الاخلاق، ص۱۵۴
[۱۳] بحار الانوار، ج۶۳، ص۱۵، ح۱۱
[۱۴] کافی، ج۶، ص۳۷۲، ح۱
[۱۵] طب الائمه، ص۱۳۹
[۱۶] بحارالانوار، ج۵۹، ص۳۲۱
- تلاوت ترتیل آیه ۵۱ سوره مومنون – احمد دباغ
یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا ۖ إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ
ای پیامبران! از غذاهای پاکیزه بخورید، و عمل صالح انجام دهید، که من به آنچه انجام می‌دهید آگاهم.