نماز جمعه از اعمال و شعائر پُر فضیلت مسلمانان از سال های نخست ظهور اسلام تا به امروز است که نمادی برای همبستگی میان مردم مسلمان به شمار می‌رود و به عنوان یکی از چهار اجتماع بزرگ مسلمانان که عبارتند از: اجتماع در مراسم حج، اجتماع در اعیاد بزرگی چون عید فطر، اجتماع نماز جمعه و اجتماع برای نمازهای جماعت یومیه شناخته می‌شود. این نماز دو رکعتی است و در ظهر روز جمعه به جای نماز ظهر خوانده می‌شود. در این مطلب قصد داریم نماز جمعه در کلام معصومین را بررسی کنیم.
بر تو باد بر نماز جمعه که آن حج مساکین است …
برای برگزاری نماز جمعه حداقل حضور پنج نفر که یکی از آنان امام جمعه است، الزامی است. همچنین شخصی که امام جمعه آن جماعت نمازگزار به حساب می‌آید، لازم است پیش از شروع نماز جمعه دو خطبه برای مسلمانان ایراد کند و در آن‌ها علاوه بر پرداختن به موضوعات مهم روز اسلام و جامعه مسلمانان، به تقوا نیز دعوت نماید.
در سوره مبارکه جمعه به حکم فقهی ادا نمودن نماز جمعه اشاره شده است. برگزاری و ادا این نماز دو رکعتی در دورانی که رسول خدا (ص) یا ائمه اطهار علیهم السلام حضور داشتند واجب بوده و در عصر غیبت که مردم از حضور آشکار امام مهدی (عج) بی بهره هستند بنا بر نظر اکثر فقهای بزرگ، واجب تخییری است.
علاوه بر این‌که در سوره جمعه حق تعالی از نماز جمعه سخن گفته و از مردم خواسته که در آن زمان تجارت را رها نموده و به نماز بپردازند در روایاتی که از پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) و امامان نقل شده‌اند نیز به فضیلت و بزرگی این عمل که سبب بخشش گناهان می‌شود و حج مساکین به شمار می‌رود. اشاره شده است …
در ادامه برخی از احادیث روایت شده از معصومین (ع) که در ارتباط با نماز جمعه می‌باشند را برای بهره‌مند گشتن شما عزیزان گردآوری کرده‌ایم.
نماز جمعه در کلام رسول الله (ص)
- مَن صَلَّى الجُمُعَهَ کُتِبَت لَهُ حَجَّهٌ مُتَقَبَّلَهٌ ، فَإن صَلَّى العَصرَ کانَت لَهُ عُمرَهٌ ، فإن یُمسی فی مَکانِهِ لَم یَسألِ اللّه َ شَیئا إلاّ أعطاهُ إیّاهُ [۱]
هر کس که نماز جمعه را ادا نماید، (پاداش) حجی مقبول برای او نوشته می‌شود و اگر که نماز عصر را نیز به جای آورد، پاداش عمره نیز برای او در نظر گرفته می‌شود، و اگر که تا شب در جای خویش بماند، هر آن‌چه که از خداوند طلب نماید به او عطا می‌گردد.
- مَن أتَى الجُمُعَهَ إیمانا و احتِسابا استَأنَفَ العَمَلَ [۲].
هر کس که از روی ایمان و به حساب پروردگار در نماز جمعه شرکت نماید، اعمال خویش را از نو آغاز کرده است (بدین معنا که حق تعالی به ثواب این عمل گناهان گذشته را آمرزیده و نامه عمل جدیدی برای او باز نموده است).
- مِنَ الناسِ مَن لا یَأتِی الجُمُعَهَ إلاّ نَزرا، و لا یَذکُرُ اللّه َ إلاّ هَجرا [۳].
از مردم جز گروه اندکی در نماز جمعه شرکت نمی‌کنند و خداوند متعال را جز از روی غفلت و نفاق یاد نمی‌کنند.
- الجُمُعَهُ حَجُّ المَساکِینِ [۴].
نماز جمعه حج مساکین و مستمندان است.
- لِرَجُلٍ [یقال له قلیب] شَکا حِرمانَهُ الحَجَّ : یا قلیبُ ، علَیکَ بالجُمُعَهِ فإنَّها حَجُّ المَساکِینِ [۵].
رسول خدا (ص) به مردی که به او قلیب می‌گویند و از محروم ماندن از حج شکایت می‌نمود فرمود: ای قلیب! بر تو باد بر نماز جمعه، که آن حج مساکین می‌باشد.
- لَیَنتَهِیَنَّ أقوامٌ مِن وَدعِهِمُ الجُمُعاتِ، أو لَیُختَمَنَّ على قُلُوبِهِم ثُمّ لَیَکُونَنَّ مِنَ الغافِلِینَ [۶].
قوم و گروهی هستند که در نمازهای جمعه شرکت نمی‌کنند، پس از کار خویش دست بردارند وگرنه بر قلب‌های آنان مُهر زده می‌شود و آن گاه از غافلان خواهند بود.
- مَن تَرَکَ ثلاثَ جُمَعٍ مُتَعَمِّدا مِن غَیرِ عِلَّهٍ طَبَعَ اللّهُ على قَلبِهِ بخاتَمِ النِّفاقِ [۷].
شخصی که به عمد و بدون علت و عذر سه نماز جمعه را شرکت نکند، خداوند با خاتم نفاق و دو رویی بر قلب او مُهر زند.
نماز جمعه در کلام امامان علیهم السلام
امام علی (ع)
- مَن تَرَکَ الجُمُعَهَ ثَلاثا مُتتابِعَهً لِغَیرِ عِلَّهٍ کُتِبَ مُنافِقا [۸].
هر کس که سه جمعه پی در پی نماز جمعه را بدون دلیل ترک نموده و در آن شرکت ننماید، به عنوان منافق نوشته می‌شود (ثبت می‌شود).
امام محمد باقر (ع)
- مَن تَرَکَ الجُمُعَهَ ثلاثا مُتَوالیَهً بِغَیرِ عِلَّهٍ طَبَعَ اللّهُ على قَلبِهِ [۹].
هر آن‌کس که سه نماز جمعه متوالی را بدون عذر ترک کند، حق تعالی بر دلش مُهر زند.
- صلاهُ الجُمُعَهِ فَریضَهٌ، و الاجتِماعُ إلَیها فَریضَهٌ مع الإمامِ، فإن تَرَکَ رَجُلٌ مِن غَیرِ عِلَّهٍ ثلاثَ جُمَعٍ فَقَد تَرَکَ ثلاثَ فَرائضَ، و لا یَدَعُ ثلاثَ فَرائضَ مِن غَیرِ عِلَّهٍ إلاّ مُنافِقٌ [۱۰]
نماز جمعه فریضه می‌باشد و جمع شدن برای ادا نمودن آن با وجود امام نیز لازم و واجب است. پس مردی که بدون علت و عذر سه نماز جمعه را ترک نماید، سه فریضه را ترک نموده و به جز فرد منافق کسی سه فریضه را بی عذر ترک نمی‌گوید.
امام صادق (ع)
- إذا خَطَبَ الإمامُ یومَ الجُمُعَهِ فلا یَنبَغی لأحَدٍ أن یَتَکَلَّمَ حتّى یَفرُغَ الإمامُ مِن خُطبَتِهِ، و إذا فَرَغَ الإمامُ مِنَ الخُطبَتَینِ تَکَلَّمَ ما بینَهُ و بینَ أن تُقامَ الصَّلاهُ [۱۱].
هرگاه که امام جماعت در حال ایراد خطبه نماز جمعه است هیچ کس تا اتمام خطبه نباید صحبت کند و اگر که امام دو خطبه را تمام کرد در فاصله ما بین خطبه‌ها و اقامه نماز می‌تواند سخن بگوید.
- نَهى رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله عن الکلامِ یومَ الجُمُعَهِ و الإمامُ یَخطُبُ، فَمَن فَعَلَ ذلکَ فَقَد لَغا و مَن لَغا فلا جُمُعَهَ لَه [۱۲]ُ
پیامبر اکرم که صلوات و درود خداوند بر او و خاندانش باد از صحبت کردن در زمانی که امام جماعت در حال خطبه گفتن برای نماز جمعه است نهی نمود، پس هر کس که چنین کند کار لغوی انجام داده و هر کس که کار و عمل لغوی انجام دهد نماز جمعه‌اش قبول نیست.
منابع:
[۱] کنز العمال: ۲۱۰۸۶
[۲] من لا یحضره الفقیه: ۱۲۶۰/۴۲۷/۱
[۳] بحار الانوار: ۴۹/۲۰۰/۸۹
[۴] الدعوات:۹۱/۳۷
[۵] وسائل الشیعه: ۵/۱۷/۵
[۶] وسائل الشیعه: ۲۷/۶/۵
[۷] همان: ۲۶/۶/۵
[۸] بحار الانوار: ۱۸/۱۸۳/۸۹
[۹] ثواب الاعمال: ۳/۶/۲۷
[۱۰] بحار الانوار: ۲۱/۱۸۴/۸۹
[۱۱] تذهیب الاحکام، ج۳، ص۲۰
[۱۲] وسائل الشیعه: ۴/۳۰/۵
- تلاوت تحقیق آیه ۹ سوره جمعه – استاد منشاوی
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاهِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ۚ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید!