احتکار در سخن ائمه اطهار

احتکار که به معنای ذخیره کالاهای کمیاب و مورد نیاز مردم جامعه به امید گران شدن آن و فروش آن با قیمتی بالاتر می‌باشد، از جمله رفتارها و اعمال بسیار مذمت شده در دین مبین اسلام است به گونه‌ای که شخص احتکار کننده مورد لعن خداوند قرار گرفته و حق تعالی از او بیزاری جسته است. این عمل به سبب آن‌که در بخش اقتصادی و معیشتی مردم اختلال ایجاد می‌کند و آن‌ها را با عُسر و حرج رو به رو می‌سازد مورد نکوهش قرار گرفته و بنا بر نظر مشهور فقها در ارتباط با کالاهای ضروری به ویژه خوراکی حرام دانسته شده است (البته بعضی از فقها حکم حرمت احتکار را بسط داده و بر این باورند که احتکار تمامی کالاهای مورد نیاز مردم را در بر می‌گیرد [۱]). درباره این امر مهم از پیامبر خدا (ص) و امامان معصوم (ع) احادیثی نقل شده‌اند که در این نوشتار به آن‌ها پرداخته‌ایم.

احادیث نقل شده از پیامبر (ص) درباره احتکار

• لا یحتکر إلّا خاطئ [۲]

به جز خطاکار، کسی احتکار نمی‌کند.

• بئس العبد المحتکر: إن أرخص اللَّه تعالى الأسعار حزن و إن أغلاها اللَّه فرح. [۳]

احتکار کننده بد بنده‌ای است: همانا اگر که خداوند قیمت‌ها را کاهش دهد، اندوهگین و ناراحت گردد و اگر که گران نماید، شادمان گردد.

• الُمحتَکِرُ فی سُوقِنا کالمُلْحِدِ فی کِتابِ اللّه [۴].

آن‌کس که در بازارمان احتکار کند به مانند شخصی است که کتاب خدا را انکار نماید.

• الُمحْتَکِرُ مَلْعونٌ [۵].

شخص احتکار کننده مورد لعنت خداوند است.

• اَنْ جَمَعَ طَعَاماً یَتَرَبَّصُ بِهِ الْغَلَاءَ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَقَدْ بَرِئَ مِنَ اللَّهِ وَ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ [۶].

همانا کسی که طعامی را به این امید که گران گردد، چهل روز انبار کند از حق تعالی برائت جسته و حق تعالی نیز از او برائت و بیزاری می‌جوید.

• یُحْشَـرُ الحَکّـارونَ و قَتَلَهُ الأنْفُـسِ إلى جَهَنّمَ فی دَرَجهٍ [۷].

افراد احتکار کننده و آنان که مرتکب قتل شده‌اند در جهنم هم درجه هستند.

احتکار در کلام دیگر معصومین (ع)

امام علی (ع)

• مِنْ طَبَائِعِ الْأَغْمَارِ إِتْعَابُ النُّفُوسِ فِی الِاحْتِکَار [۸].

به رنج انداختن خویش برای احتکار کردن از صفات افراد ابله می‌باشد.

• الِاحْتِکَارُ شِیمَهُ الْفُجَّار [۹]

احتکار خوی فجار یا همان افراد فاسق است.

• الْإِیثَارُ فَضِیلَهٌ الِاحْتِکَارُ رَذِیلَه [۱۰].

گذشت و ایثار فضیلت است و احتکار به عنوان رذیلت شناخته می‌شود.

• الِاحْتِکَارُ دَاعِیَهُ الْحِرْمَان ‏[۱۱].

احتکار سبب محرومیت می‌شود.

• هَلَکَ خُزَّانُ الْأَمْوَالِ وَ هُمْ أَحْیَاءٌ وَ الْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ أَعْیَانُهُمْ مَفْقُودَهٌ وَ أَمْثَالُهُمْ فِی الْقُلُوبِ مَوْجُودَه [۱۲].

آن‌ها که مال اندوزی می‌کنند با وجود آن‌که زنده‌ هستند، مُردند و اهل علم و دانش تا زمانی که دنیا پا بر جا است، زنده هستند. پیکر آن‌ها از بین می‌رود ولی یاد آن‌ها در دل‌ها است.

• أیُّما رجُلٍ اشْتَرى طَعاما فکَبسَهُ أربَعینَ صَباحا یُریدُ بهِ غَلاءَ المُسلِمینَ، ثُمَّ باعَهُ فتَصدّقَ بثَمنِهِ لَم یَکُنْ کَفّارَهً لِما صَنَعَ [۱۳].

هر که طعامی را خریده و برای آن‌که به مسلمانان گران بفروشد چهل روز انبار نماید و بعد از چهل روز آن را فروخته و تمامی درآمدش را صدقه دهد، کفاره گناهی که مرتکب گشته، نخواهد شد.

• (فیما کَتَبَهُ للأشتَرِ حینَ وَلاّهُ مِصرَ) و اعْلَمْ مَع ذلکَ أنّ فی کثیرٍ مِنهُم( التُجّار و ذَوِی الصَناعاتِ) ضِیقا فاحِشا، و شُحّا قَبیحا، و احْتِکارا للمَنافِعِ، و تَحَکُّما فی البِیاعاتِ، و ذلکَ بابُ مَضَرَّهٍ للعامَّهِ، و عَیْبٌ على الوُلاهِ، فامْنَعْ مِن الاحْتِکارِ ؛ فإنَّ رسولَ اللّه (صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم) مَنعَ مِنهُ [۱۴]

(در دستور زمامداری مصر به مالک اشتر) با این همه، آگاه باش که عده زیادی از آن‌ها (تاجران و صاحبان صنایع) در بازرگانی (داد و ستد) بیش از اندازه سخت‌گیر هستند و خساست ناپسندی دارند و به قصد سود و منفعت بالاتر، کالا را احتکار می‌کنند و به میل خویش نرخ گران تعیین می‌کنند و این عمل برای توده مردم زیان بار بوده و برای حاکمان عیب و ننگ می‌باشد. پس از احتکار ممانعت کن چرا که پیامبر خدا (ص) از آن منع نموده است.

• الْمُحْتَکِرُ الْبَخِیلُ جَامِعٌ لِمَنْ لَا یَشْکُرُهُ وَ قَادِمٌ عَلَى مَنْ [لِمَنْ‏] لَا یَعْذِرُه [۱۵].

احتکار کننده‌ی بخیل دارایی و اموال خویش را برای آن‌کس که او را سپاس نگوید و آن‌که عذر او را نپذیرد و او را معذور ندارد، گرد آوری می‌کند.

• الْمُحْتَکِرُ مَحْرُومٌ نِعْمَتَه [۱۶]

شخص احتکار کننده از نعمت خویش محروم است.

امام جعفر صادق (ع)

• کُلُّ حُکْرَهٍ تَضُرُّ بالنّاسِ و تُغْلی السِّعْرَ علَیهِم فلا خَیرَ فیها [۱۷].

هر احتکاری که به مردم ضرر می‌رساند و قیمت‌ها را بالا ببرد (سبب افزایش قیمت گردد)، خیر و برکتی در آن وجود ندارد.

منابع:

[۱] به احکام مرتبط با احتکار مرجع تقلید مراجعه گردد.

[۲] نهج الفصاحه ص ۶۸۰، ح ۲۵۲۴

[۳] نهج الفصاحه ص ۳۷۱، ح ۱۰۷۹

[۴] همان، ص۴۳۲

[۵] کافی (ط- الاسلامیه)، ج ۵، ص ۱۶۵

[۶] بحار الانوار(ط- بیروت)، ج ۵۹، ص ۲۹۲

[۷] میزان الحکمه، ج ۱ ،ص ۶۶۷

[۸] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۷

[۹] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۳

[۱۰] همان، ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۰

[۱۱] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۱

[۱۲] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۸

[۱۳] امالی(طوسی) ص ۶۷۶

[۱۴] تحف العقول ص ۱۴۰

[۱۵] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۵

[۱۶] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۲

[۱۷] دعائم الاسلام ج ۲، ص ۳۵، ح ۷۸

 

• تلاوت ترتیل آیات ۱ و ۲ سوره همزه – عبدالله مطرود