محبت، دوستی یا مهر ورزی مجموعه‌ای ارزشمند از رفتارها و کنش‌ها بسیار خوب و متعالی همچون نیکوکاری، سازش، مرحمت، عفو، فروتنی، حُسن خُلق و خوش رویی می‌باشد که حق تعالی در قلب آدمی نهادینه کرده تا در زندگی خویش و در ارتباط و تعامل با دیگر انسان‌ها از او سر بزند.
در واقع پروردگار عالمیان در آدمی خواسته‌ها و تمایلاتی را قرار داده است که جزو ضروریات حیات انسان در این دنیا می‌باشند (نبودن هر یک سبب لنگ زدن پایه‌های حیات آدمی می‌شود) که برخی از آنان همانند میل به خواب، خوراک، رابطه جنسی، انتقام و جاه طلبی حیوانی‌اند و برخی نظیر مهرورزی، وفاداری، احسان، دلسوزی و عدالت انسانی‌اند و آن‌چه سبب اعتلا و بالا رفتن ارزش و عظمت انسان می‌شود شکوفاتر گشتن فضائل و تمایلات انسانی هستند نه حیوانی.
محبت یا همان مهر ورزی فضیلتی می‌باشد که مایه آراستگی و درستی جامعه انسانی به شمار می‌رود چرا که بدون محبت و دوستی اجتماع انسانی سرد گشته و زیبایی‌های حیات به کام آدمی تلخ می‌شوند و معنا و مفهوم خویش را از دست می‌دهند.
در حقیقت خداوندی که خود رحمان است و رحیم، انسان را برای زندگی در اجتماع و میان هم‌نوعان خود خلق کرده و این احساس نیاز به رابطه و پیوند با دیگر افراد را در وجودش قرار داده و بندگان خویش را به دوستی و محبت تشویق کرده است …
مهرورزی و محبت در دین مبین اسلام مهم برشمرده شده و احادیثی در این باره از رسول مهربانی‌ها (ص) و امامان علیهم السلام نقل شده است که در ادامه برخی از آن‌ها را برای بهره‌مندی شما آورده‌ایم.
محبت و مهر ورزی در کلام حضرت محمد (ص)
- التَّودُّدُ نِصفُ الدّیِنِ [۱].
مهر ورزی و محبت نصف دین می‌باشد.
- أفضَلُ الأعمالِ بَعدَ الایمانِ بِاللّه ِ التّودُّدُ إلىَ الناسِ [۲].
برترین کارها پس از ایمان به حق تعالی مهر ورزی و محبت به مردم (دوستی با مردم) است.
- مَن أحبَّ قَوماً حَشَرَهُ اللّهُ فِى زُمرَتِهِم. [۳]
هر کس که گروه یا قومی را دوست داشته باشد و نسبت به آن‌ها مجبت نماید، خداوند متعال او را با آن‌ها و در زمره آنان محشور می‌سازد.
- أحِبُّوا اللّهَ لِمایَغْذُوکُم بِهِ مِنْ نِعْمَهٍ، وَ أحِبّونى لِحُبِّ اللّهِ عزّوجلّ وَأحِبُّوا أهلَ بیتى لِحُبّى [۴].
خداوند متعال را به سبب نعماتی که به شما ارزانی داده دوست داشته باشید و من را به خاطر دوستی حق تعالی دوست بدارید و اهل بیتم را به خاطر من دوست داشته باشید.
- قالَ صلی الله علیه و آله لِأبى ذرٍّ: أىُّ عُرَى الإیمانِ أوثَقُ؟ قالَ: أللّه ُ ورَسُولِهِ أعلَم، فقالَ: ألمُوالاهُ فِى اللّهِ وَالمُعاداهُ فِى اللّهِ وَالبُغْضُ فِى اللّهِ. [۵]
حضرت محمد (ص) به ابوذر می‌فرماید: کدام یک از دستگیره‌های ایمان مستحکم‌تر می‌باشد؟ ابوذر گفت که خداوند متعال و پیامبر او آگاه‌ترند، رسول الله (ص) فرمود: دوستی نمودن (مهرورزی و محبت) برای خدا، عداوت و دشمنی کردن برای حق تعالی و بغض و خشم در راه خدا.
- مَن سَرَّهُ أن یَجِدَ طَعمَ الإیمانِ فَلْیُحِبَّ المَرْءَ، لایُحِبُّهُ اِلاّ لِلّهِ تعالى [۶].
هر آن‌کس که دوست دارد مزه و طعم ایمان را پیدا کرده و بچشد، پس آدمی را تنها برای خدا دوست بدارد.
- قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله لِأصحابِهِ: أىُّ عُرَى الایمانِ أوثَقُ؟ فَقالُوا: اَللّه ُ ورَسُولُهُ أعْلَم، وقال بَعضُهُم: الصَّلاهُ وَقالَ بعضُهُم: الزَّکاهُ وَقال بَعضُهُم: الصِّیامُ وَقال بَعضُهُم: الحجُّ وَالعُمْرَهُ وَقال بَعضُهُم: الجهاد، فقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله: لِکُلِّ ما قُلتُم فَضْلٌ وَلَیْسَ بِهِ، ولکِنِّ أوثَقُ عُرَى الإیمانِ اَلحُبُّ فِى اللّه ِ وَالْبُغْضُ فِى اللّه ِ وَتَوالى اَوْلیاءِاللّه ِ والتَّبَّرى مِن أعداءِ اللّه [۷].
پیامبر (ص) به اصحاب و یاران خویش فرمود: کدام یک از دستگیره‌های ایمان موثق‌تر و مستحکم‌تر می‌باشد؟ اصحاب عرض کردند: خداوند و رسول او آگاه‌ترند. برخی گفتند: نماز، بعضی بیان کردند: زکات و برخی دیگر عرض کردند: روزه، و بعضی حج و عمره را محکم‌ترین دستگیره می‌دانستند و پاسخ برخی دیگر جهاد بود. پس رسول خدا (ص) فرمودند: برای هر آن‌چه که بیان نمودید فضل و رتبه‌ای است اما هیچ یک از آنان موثق‌ترین دستگیره ایمان نمی‌باشند. مستحکم‌ترین دستگیره ایمان دوستی برای خدا و دشمنی و بغض در راه خدا و دوست داشتن دوستان خدا و برائت و بیزاری جستن از اعدا و دشمان حق تعالی است.
مهر ورزی در کلام امامان (ع)
امام علی (ع)
- ثَلاثُ خِصالٍ تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّهَ: الإنصافُ فِى الْمُعاشَرَهِ وَ الْمُواساهُ فِى الشِّدَّهِ و الإنطِواعِ وَ الرُّجُوعُ اِلى قلبٍ سَلیمٍ [۸].
با سه خصلت (ویژگی) محبت را به دست خواهی آورد: انصاف و عدالت ورزی در معاشرت، غم خواری و یاری در زمان سختی و راحتی (خوشی)، برخورد با دلی سلیم و پاک.
- حُسنُ الْخُلقِ یُورِثُ الْمَحَبَّهَ، وَ یُؤَکِّدُ الْمَوَدَّهَ. [۹]
حُسن خُلق محبت و مهرورزی را به بار می‌آورد و مودت و دوستی را پایدارتر می‌نماید.
- سَبَبُ الْمَحَبَّهِ البُشْرُ [۱۰].
خوش‌رویی سبب و علت محبت و مهرورزی است.
- لِیَکُنْ اَحَبَّ النّاسِ إلَیکَ مَن هَداکَ اِلى مَراشِدِکَ، وَ کَشَفَ لَکَ عَنْ مَعایِبِکَ [۱۱].
دوست‌داشتنی‌ترین مردم در نزد تو می‌بایست شخصی باشد که تو را به راه درست هدایت نموده و کاستی‌هایت را برایت هویدا و نمایان می‌سازد.
- مَن أحَبَّ أن یَعلَمَ کَیفَ مَنزِلَتُهُ عِندَاللّه ِ فَلْیَنظُر کَیْفَ منزِلهُ اللّه ِ عِندَهُ، فَإنَّ کلَّ مَن خُیَّرَلَهُ أمرانِ: أمرُ الدُّنیا وَأمرُ الآخِرَهِ فَاَختارَ أمرَ الآخرَهِ عَلَى الدُّنیا، فَذلِکَ الَّذى یُحِبُّ اللّه ُ، وَ مَنِ اخْتارَ أمرَ الدُّنیا فَذلکَ الَّذى لامَنزِلَه لِلهِ عِندَهُ [۱۲].
هر آن‌کس که دوست دارد از جایگاه و منزلت خویش در نزد پروردگار آگاه گردد لازم است به مقام و منزلت حق تعالی در نزد خود نظر نماید چرا که آن‌کس که کار دنیا و آخرت در اختیارش قرار گیرد و او امر و کار آخرت را بر دنیا انتخاب کند، پس خداوند را دوست دارد و آن‌کس که امر دنیا را برگزیند، حق تعالی در نزد او ارزش و مقامی ندارد.
امام محمد باقر (ع)
- إعلَم أنَّ الإلْفَ مِنَ اللّه ِ وَ الفِرَکَ مِن الشَّیطانِ [۱۳].
آگاه باش همانا انس گرفتن از خداوند می‌باشد و جدایی و دشمنی از شیطان.
- صِلِهُ الأرْحامِ تُزَکِّى الأعْمالَ … و تُحَبِّبُ فِى أهلِ بَیْتِهِ [۱۴].
صله رحم، اعمال آدمی را تزکیه و پاک می‌نماید و او را در بین خویشاوندان خود محبوب می‌کند.
امام صادق (ع)
- إذا أحْبَبتَ رَجُلاً فَاَخْبِرْهُ بِذلِکَ فَاِنَّهُ أثْبَتُ لِلْمَوَدَّهِ بَینِکُما [۱۵].
هر گاه که فردی را دوست داشتی او را از این محبت و دوست داشتن باخبر ساز، چرا که این عمل دوستی و مودت میان شما را مستحکم‌تر می‌کند.
- تَرَى المُؤمِنینَ فِى تَبارِّهِم و تَراحُمِهِم وَ تَعاطُفِهِم کَمَثَلِ الجَسَدِ إذا اشتَکى (عُضواً) تَداعى لَهُ سائِرُه (جَسَدهِ) بِالسَّهَرِ وَ الحُمّى [۱۶].
افراد با ایمان را در عمل نیک و محبت کردن به هم و مودت و دوستی و عطوفت به یکدیگر شبیه به یک پیکر می‌بینی، هنگامی که عضوی به درد آید دیگر اعضا با بی‌خوابی و تب هم صدا با وی گشته و همدیگر را فرا می‌خوانند.
در واقع این حدیث از امام ششم مصداق این دو بیت شعر از سعدی بزرگ است آن‌جا که می‌گوید:
بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
منابع:
[۱] بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۳۹۲
[۲] نهج الفصاحه، ص ۷۴، ح ۳۸۷
[۳] نهج الفصاحه، ص ۶۰۹، ح ۲۹۸۶
[۴] بحار الانوار، ج ۷، ص ۱۴، ح ۱
[۵] تحف العقول، ص ۹۲
[۶] نهج الفصاحه، ص ۵۸۷، ح ۲۸۵۳
[۷] کافی، ج ۲، ص ۱۲۵، ح ۶
[۸] بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۸۲، ح ۷۷
[۹] غرر الحکم، ج ۳، ص ۳۹۴
[۱۰] غرر الحکم، ج ۴، ص ۱۲۶، ح ۵۵۴۶
[۱۱] بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۷۸
[۱۲] بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۲۵
[۱۳] کافی، ج ۵، ص ۵۰۰، ح ۱
[۱۴] کافی، ج ۲، ص ۱۵۲
[۱۵] کافی، ج ۲، ص ۶۴۴
[۱۶] بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۲۷۴، ح ۱۹
- تلاوت ترتیل آیه ۱۷ سوره بلد – احمد دباغ
ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَهِ
سپس از کسانی باشد که ایمان آورده و یکدیگر را به شکیبایی و رحمت توصیه می‌کنند!