در اسلام حقوقی برای افراد مختلف بیان گردیده که ادا کردن آن‌ها توسط دیگران امری لازم است (برخی از حقوق مستحب و برخی دیگر به سبب اهمیت ضروری و واجب هستند) همچون حق پدر و مادر بر فرزندان، حق همسایه‌ها بر یکدیگر، حق آموزگار برآموزنده، حق بردارن دینی و حقوقی از این دست. حقوق فرزندان بر پدر و مادر یکی دیگر از حق‌های مهم و ذکر شده در تعالیم دینی است که در پرتو آن می‌بایست پدر و مادر وظایفی را که در ارتباط با فرزندان به آن‌ها محول شده‌اند را درست انجام دهند. انتخاب اسم برای فرزندان یکی از این وظایف است که بر والدین مسلمان است که انتخابی درست و شایسته داشته باشند. در واقع مستحب است که پدر و مادر آن هنگام که فرزندشان به دنیا می‌آید برایش نامی نیک، زیبا و شایسته انتخاب کنند و از انتخاب نام زشت، بی معنی و بدون محتوا که موجب هتک حیثیت آن شخص در آینده می‌گردد، حذر کنند چرا که اسم هر فرد از بدو تولد تا زمان مرگ او را همراهی خواهد کرد و بالطبع بر شخصیت فردی و همچنین اجتماعی او تاثیر خواهد گذاشت. در این باره از ائمه اطهار علیهم السلام احادیثی روایت شده است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
انتخاب اسم برای فرزند در کلام پیامبر (ص)
- إنَّ أوَّلَ ما یَنحَلُ أحَدُکُم وَلَدَهُ: الاسمُ الحَسَنُ ، فَلْیُحَسِّنْ أحَدُکُمُ اسمَ وَلَدِهِ [۱].
همانا اولین چیزی که هر یک از شما به فرزند خود پیشکش می‌نماید، اسم نیکو می‌باشد، پس هر کدامتان اسمی نیکو و خوب بر فرزند خود قرار دهد و برایش انتخاب نماید.
- سَمُّوا أولادَکُم أسماءَ الأنبیاءِ [۲].
نام پیامبران را بر فرزندان خویش قرار دهید و بدان نام‌ها بنامید.
- مِنْ حـَقِّ الْوَلَدِ عَلى والِدِهِ ثـَلاثَهٌ: یُحْسِنُ اسْمَهُ وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتابَهَ وَ یُزَوِّجُهُ اِذا بَلَغَ. [۳]
از جمله حق فرزند بر پدر سه چیز است: نام نیک، آموزش کتابت (نوشتن) و همسر گرفتن برای او هنگامی که بالغ شد.
- سَمُّوا اَسْقاطَـکُمْ فَاِنَّهُمْ مِنْ اَفراطِکُمْ [۴].
برای فرزندان سقط شده خویش نام انتخاب کنید چرا که آن‌ها پیش‌آهنگان شما (به سمت بهشت) می‌باشند.
- اِنَّکُمْ تُدْعَوْنَ یَوْمَ الْقِیامَهِ بِاَسْمائَکُمْ وَ اَسْماءِ آبائِکُم، فَاَحْسِنُوا اَسْمائَکُمْ [۵].
شما در روز قیامت به نام‌هایتان و نام پدرانتان صدا زده می‌شوید، پس نامی نیک برای خویش انتخاب کنید.
- اِسْتَحْسِنُوا اَسْمـائَکُمْ فَاِنَّکُمْ تُدْعَوْنَ بِها یَوْمَ الْقیامَهِ قُمْ یا فُلانَ بنِ فُلانٍ اِلى نُورِکَ [۶].
نام نیک بر خود قرار دهید (انتخاب کنید) چون که در روز قیامت به آن نام‌ها صدا زده می‌شوید (و به شما خطاب می‌گردد)، ای فلانی فرزند فلانی به پا خیز و به سمت نور خویش حرکت نما.
- اُدْعُوا اِخْوانَکُمْ بِاَحْسَنِ اَسْمائِهِمْ وَ لا تـَدْعُوهُمْ بِالاَْلْقـابِ [۷].
برادرانتان را (برادر دینی) را با بهترین نام آن‌ها صدا کنید و با القاب (زشت) آنان را نخوانید.
- اَحَبُّ الاَْسْماءِ اِلَى اللّه ِ عَبْدُاللّه ِ وَ عَبْدُ الرَّحْمنِ [۸].
دوست داشتنی‌ترین اسم‌ها در نزد خداوند متعال، عبدالله و عبدالرحمن می‌باشند.
- ما مِنْ مائِـدَهٍ وُضِعَـتْ فَقَعَدَ عَلَیْها مَنِ اسْمُهُ مُحَمَّدٌ اَوْ اَحْمَدَ اِلاَّ قُـدِّسَ ذلِکَ الْمَنْزِلُ فى کُلِّ یَوْمٍ مَرَّتَیْنِ [۹].
هیچ سفره‌ای پهن نشد که فردی به اسم محمد یا احمد بر سر آن نشسته باشد جز این‌که آن خانه در هر روز دو بار تقدیس گردد.
- لا تُسَمُّوا اَوْلادَکُمْ اَلْحَکَمَ وَ لا اَبَا الْحَکَمِ فَاِنَّ اللّه َ هُوَ الْحَکَمُ [۱۰].
فرزندان خویش را «حَکَم» و «ابا الحَکَم» ننامید چرا که تنها خداوند حکَم می‌باشد. به این معنا که این نام ویژه خداوند است.
نامگذاری فرزندان در کلام ائمه اطهار (ع)
امام علی (ع)
- ما مِنْ اَهْلِ بَیْتٍ فیهِمْ اسْمُ نَبِىٍّ اِلاَّ بَعَثَ اللّه ُ اِلَیْهِمْ مَلَکا یُقَدِّسُهُمْ بِالْغَداهِ وَالْعَشِىِّ [۱۱].
هیچ خانواده‌ای نیست که در بین آن‌ها اسم پیامبری باشد مگر این‌که حق تعالی مَلکی را بر آن‌ها قرار می‌دهد که صبح و شام آنان را تقدیس نماید.
امام محمد باقر (ع)
- اِنَّ اَبْغَضَ الاَْسْماءِ اِلَى اللّه ِ حارِثٌ وَ مالِکٌ وَ خالِدٌ [۱۲].
همانا مغبوض‌ترین اسم‌ها در نزد حق تعالی حارث، مالک و خالد می‌باشند.
- اِنَّ الشَّیْطانَ اِذا سَمِعَ مُنادِیا یُنادِىِ بِاسْمِ عَدُّوٍ مِنْ اَعْدائِنا اِهْتَزَّ وَاخْتالَ [۱۳].
همانا شیطان اگر که بشنود صدا کننده‌ای اسم یکی از دشمنان ما را صدا بزند و او بشنود (از شادی) به جنب و جوش افتاده و فخر فروشی می‌کند.
- عَنْ اَبى جَعْفِرٍ علیه السلام فى حَدِیثٍ اَنَّهُ قالَ لاِبْنٍ صَغِیرٍ: مَا اسْمُکَ؟ قالَ: مُحَمَّدٌ، قالَ: بِمَ تُکَنّى؟ قالَ: بِعَلىٍّ فَقالَ اَ بُو جَعْفَرٍ علیه السلام : لَقَدْ احْتَظَرْتَ مِنَ الشَّیْطانِ اِحْتِظارا شَدِیدا، اِنَّ الشَّیْطانِ اِذا سَمِعَ مُنادِیا یُنادى یا مُحَمَّدٌ اَوْ یا عَلِىُّ ذابَ کَما یَذُوبُ الرَّصاصُ [۱۴].
از امام باقر (ع) روایت شده که ایشان به پسر خردسالی فرمود: اسمت چیست؟ آن کودک پاسخ داد: محمد، حضرت دوباره فرمود: کنیه‌ات چیست؟ آن پسرک خردسال گفت: علی. امام باقر (ع) فرمودند: تو به شدت از شیطان دور گشته‌ای چرا که شیطان آن زمان که بشنود فردی صدا بزند ای محمد یا ای علی، ذوب می‌گردد آن‌گونه که مس ذوب می‌شود.
امام جعفر صادق (ع)
- لا یُولَدُ لَنا وَلَدٌ اِلاّ سَمَّیْناهُ مُحَمَّدا، فَاِذا مَضى سَبْعَهُ اَیّامٍ فَاِنْ شِئْنا غَیَّرْنا وَ اِلاَّ تَرَکْنا [۱۵]
هیچ فرزندی برایمان متولد نمی‌شد مگر این‌که نامش را محمد قرار می‌دهیم تا هفت روز از تولد او بگذرد، پس از هفت روز اگر که تمایل داشتیم آن را تغییر می‌دهیم در غیر این صورت همان اسم باقی می‌ماند.
- عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ علیه السلام اَنَّ النَّبِىَّ صلی الله علیه و آله قالَ: مَنْ وُلِدَ لَهُ اَرْبَعـَهُ اَوْلادٍ لَمْ یُسَمَّ اَحَدَهُمْ بِاسْمى فَقَدْ جَفانى [۱۶].
از امام صادق (ع) نقل شده که ایشان می‌فرماید: همانا پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر کس که چهار فرزند برای او متولد شود و یکی از آنان را به اسم من نام نگذارد به من جفا نموده است.
امام رضا (ع)
- سَمِّهِ بِاَحْسَنِ الاِْسْمِ وَ کَنِّهِ بِاَحْسَنِ الْکُنى، وَ لا تُکَنَّ بِاَبِى عیسى وَ لابِاَبِى الْحَکَمِ وَ لابِاَبِى الْحارِثِ ولابِاَبِى الْقاسِمِ اِذا کانَ الاِْسْمُ مُحَمَّدا، وَ سَمِّهِ یَوْمَ السّابِـعِ [۱۷].
فرزند را به نیکوترین نام و بهترین کنیه نامگذاری کنید و اسم او را ابو عیسی، ابو حَکم و ابو حارث انتخاب مکن و اگر که نام او محمد است کنیه او را ابو قاسم مگذار و او را روز هفتم نامگذاری کن.
- اَلْبَیْتُ الَّذِى فیهِ مُحَمَّدٌ یُصْبِـحُ اَهْلُهُ بِخَیْرٍ وَ یُمْسُونَ بِخَیْرٍ. [۱۸]
خانه‌ای که در آن نام محمد است صبح و شام‌شان به نیکی خواهد گذشت (صبح را به خیر و شب را به خیر خواهند بود).
منابع:
[۱] بحار الانوار: ۲۰/۱۳۰/۱۰۴
[۲] مکارم الاخلاق: ۱۶۲۶/۴۷۴/۱
[۳] مکارم الاخلاق، ص ۲۲۰
[۴] کنز العمال، ج ۱۶، ص ۴۲۰، ح ۴۵۲۱۴
[۵] همان، ص ۴۱۸، ح ۴۵۲۰۱
[۶] وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۲۳
[۷] کنز الاعمال، ج ۱۶، ص ۴۲۱، حدیث ۴۵۲۱۹
[۸] همان، ح ۴۵۱۹۴
[۹] وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۲۷
[۱۰] بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۱۲۹
[۱۱] ثواب الاعمال و عقابها، ص ۳۰۱
[۱۲] وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۳۰
[۱۳] همان
[۱۴] همان، ص ۱۲۶
[۱۵] همان، ص ۱۲۵
[۱۶] وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۲۶
[۱۷] بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۱۳۰
[۱۸] وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۲۷