اول امام شیعیان جهان، صحابی و یار باوفای رسول خاتم (ص)، کاتب آیات الهی، مفسر قرآن کریم، نخستین مومن به حق تعالی و پیامبر اکرم (ص)، مولود کعبه، پهلوان میدان نبرد، زاهد شب زنده‌دار، عارف مخلص، کاردار عادل و سرپرست دلسوز تنها برخی از خصائل و ویژگی‌های بارز امیر مومنان امام علی علیه السلام ، بزرگ مرد تاریخ است. شخصی که از علم، شجاعت، مهربانی، و کاردانی‌اش نه تنها محبان و شیعیانش سخن گفته‌اند، بلکه تمامی افراد حق جو با هر دین، آیین و مذهبی به آن‌ها اقرار و اعتراف کرده‌اند.
مطلب پیش رو یکی از مطالب حدیثی سایت معراج النبی است که در آستانه سالروز شهادت حضرت علی علیه السلام به احادیث روایت شده از ایشان اختصاص داده شده است تا در این شب‌ها که مصادف است با شب‌های پُر فضیلت قدر بهره‌مندی لازم از سخنان گهربار امیر مومنان (ع) برده شود.
احادیثی از امام علی علیه السلام
- و بَی لِمَنْ أخْلَصَ لِلَّهِ عَمَلَهُ، وَ عِلْمَهُ، وَ حُبَّهُ، وَ بُغْضَهُ، وَ أخْذَهُ، وَ تَرْکَهُ، وَ کَلامَهُ، وَ صَمْتَهُ، وَ فِعْلَهُ، وَ قَوْلَهُ. [۱]
خوشا به حال آن‌کس که عمل و علم خویش، حُب بغض خود، انجام دادن یا ترک نمودنش، کلام و سکوتش و فعل و گفتار خویش را برای خداوند متعال خالص نموده است.
- فَضلُ فِکرٍ وَ تَفَهُّمٍ أنجَعُ مِن فَضلِ تَکرارٍ وَ دَراسَهٍ. [۲]
تفکر و فهمیدن سودمند و مفیدتر از تکرار فراوان و درس گرفتن.
- خَیرُ العِلمِ ما أصلَحتَ بِهِ رَشادَکَ، وشَرُّهُ ما أفسَدتَ بِهِ مَعادَکَ [۳].
برترین علم و دانش آن است که رشد و هدایت خویش را به وسیله آن سامان دهی و بدترین علم آن است که معاد خود را با آن تباه سازی.
- ثَوابُ العَمَلِ عَلَی قَدْرِ المَشَقَّهِ فیهِ. [۴]
ثواب و پاداش کار به اندازه مشقت و سختی آن است.
- طَلَبُ التَّعاوُنِ عَلی إقامَهِ الحَقِّ دیانَهٌ وَ أمانَهٌ. [۵]
طلب کمک و تعاون برای برپا نمودن حق نشانه دینداری و امانتداری است.
- مَن أمَرَکَ بِإصلاحِ نفسِکَ فهُو أحَقُّ مَن تُطِیعُهُ. [۶]
هر آن‌کس که تو را به اصلاح نفس خویش امر نماید، سزاوارترین شخصی است که از او فرمان بری و اطاعت نمایی.
- مِنَ المَفْرُوضِ عَلَی کُلِّ عالِمٍ أنْ یَصُونَ بِالوَرَعِ جانِبَهُ، وأنْ یَبْذُلَ عِلْمَهُ لِطالِبِهِ. [۷]
بر هر عالِمی لازم و واجب است که با ورع و پرهیزگاری مراقب خویش باشد و علم خود را در اختیار دانشجویان (طالبان علم و دانش) قرار دهد.
- لا تُؤَخِّرْ إنالَهَ المُحْتاجِ إلَی غَدٍ؛ فَإنَّکَ لا تَدرِی ما یَعْرِضُ لَکَ ولَهُ فی غَدٍ. [۸]
بر آوردن و اجابت کردن حوائج نیازمند را به فردا مینداز (به تاخیر نیانداز)، چون که تو نمی‌دانی فردا برای تو و او چه پیش می‌آید.
- سُوسُوا إیمانَکُم بِالصَّدَقَهِ، وَحَصِّنُوا أمْوالَکُم بِالزَّکاهِ، وَادْفَعُوا أمْواجَ الْبَلاءِ بِالدُّعاءِ [۹].
ایمان خویش را با صدقه حفظ نمایید و اموال خود را با دادن زکات نگاه دارید و امواج بلا را با دعا نمودن دفع کنید.
- و کُنّا لا نَرجُو جَنَّهً و لا نَخشَی ناراً و لا ثَواباً و لا عِقاباً لَکانَ یَنبَغِی لَنا أن نُطالِبَ بِمَکارِمِ الأخلاقِ؛ فإنَّها ممّا تَدُلُّ علی سَبیلِ النَّجاحِ [۱۰]
و (حتی) اگر که به بهشت امیدوار نباشیم و از آتش جهنم ترس و خوف نداشته باشیم و نه پاداشی باشد و نه عقاب و عذابی، باز سزاوار بود که به دنبال مکارم. اخلاق باشیم، چون که این بزرگواری‌ها و مکارم از چیزهایی هستند که راه نجاح و موفقیت را نشان می‌دهد.
برخی دیگر از احادیث روایت شده از امام علی علیه السلام
- أحَبُّ الأعْمَالِ إلَی اللهِ عَزَّ وَجَلَّ فِی الأرضِ الدُّعاءُ وَأفْضَلُ العِبادَهِ العَفافُ. [۱۱]
دوست داشتنی‌ترین اعمال در نزد خداوند عز و جل بر روی زمین دعا کردن و برترین عبادت‌ها عفاف است.
- إنَّ البُخْلَ وَالجُبْنَ وَالحِرْصَ غَرَائِزُ شَتَّی یَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللهِ. [۱۲]
همانا بخل، ترس و حرص غرایز و خوی‌هایی هستند که در سوء ظن و بد گمانی به پروردگار متعال ریشه دارند.
- عَجِبْتُ لِمَنْ یَقنُطُ و مَعَهُ النَّجاهُ و هو الاستِغْفارُ. [۱۳]
در تعجبم از شخصی که نا امید است در حالی که راه نجاتش به همراه اوست و آن استغفار می‌باشد.
- علیکم بِالزَّکاهِ فاِنِّی سمعتُ نبیکم – صلی الله علیه و آله – یقول: الزکاهُ قنطرهُ الْاِسلامِ، فَمَنْ اَدَّاها جازَ القِنْطَره. [۱۴]
بر شما باد بر دادن زکات زیرا من از پیامبرتان (ص) شنیدم که می‌فرمود: زکات پل اسلام است، پس هر کس آن را ادا کند از پل خواهد گذشت.
- اَکْلُ السَّفَرْجَلِ قُوَّهٌ لِلْقَلْبِ الضَّعیفِ وَ یطیبُ الْمِعْدَهَ وَ یَزیدُ فی قوهِ الفُؤادِ وَ یُشَجّعُ الْجَبانَ وَ یُحْسِنُ الْوَلَدَ. [۱۵]
خوردن گلابی، قلب ضعیف را قوت می‌بخشد، معده را پاک می‌گرداند، دهان را خوشبو می‌کند، ترسو را شجاع و دلیر و فرزند را نیکو می‌نماید.
- اَلْعَسَلُ شِفاءٌ مِنْ کُلِّ داءٍ وَ لا داءَ فیهِ یَقِلُّ البَلْغَمَ وَ یَجْلُو الْقَلْبَ. [۱۶]
عسل درمان و شفای هر دردی است و هیچ دردی در آن نیست، خوردن آن بلغم (صفرا) را کم کرده و کار قلب را آسان می‌کند.
- الجِهادِ على أرْبَعِ شُعَبٍ: على الأمرِ بالمَعروفِ والنَّهیِ عنِ المُنکَرِ والصِّدْقِ فی المَواطِنِ وشَنَآنِ الفاسقِینَ. [۱۷]
جهاد چهار شاخه دارد: امر به معروف، نهی از منکر، پایداری در جبهه‌های جنگ و دشمنی با فاسقین (تبهکاران).
- صفتان لا یُقبَلُ الله سبحانه الاعمال الّا بهما، التُّقی و الاخلاص. [۱۸]
دو صفت و ویژگی است که خداوند سبحان اعمال را جز با آن دو نمی‌پذیرد و آن دو تقوا و اخلاص هستند.
- ثَلاثٌ لا یُستَحیى مِنهُنَّ: خِدمَهُ الرَّجُلِ ضَیفَهُ و َقیامُهُ عَن مَجلِسِهِ لأَبیهِ و َمُعَلِّمِهِ و َطَلَبُ الحَقِّ و َإن قَلّ. [۱۹]
سه چیز است که نباید از آن‌ها خجالت کشید: خدمت به مهمان، بلند شدن از جای خود به خاطر پدر و معلم خویش و طلب نمودن حق هر چند کم باشد.
- خیارُ خصالِ النساءِ شرارُ خِصالِ الرّجالِ، الزَّهوُ و الجُبنُ و البُخلُ فان کانت المرئهُ مزهوهً لم تُمکنْمِن نفسِها و اذا کانت بخیلهً حفظتْ مالَهاوَ مَالَ بَعْلِهَا، وَ إِذَا کَانَتْ جَبَانَهً فَرِقَتْ مِنْ کُلِّ شِیْءٍ یَعْرِضُ لَهَا. [۲۰]
برترین خصائل و ویژگی‌های زنان، بدترین خصلت‌ها برای مردان به شمار می‌روند و آن ویژگی‌ها عبارتند از: تکبر، ترس و بخل. پس اگر که زنی متکبر باشد اجازه نمی‌دهد کسی به او دست بزند، و اگر که بخیل باشد مال خود و همسر خود را حفظ نموده است و اگر که ترس داشته باشد از هر آنچه که عارض او گردد، هراسان می‌گردد.
- سِلاح المُذْنِبِ الاستغفار. [۲۱]
صلاح فرد با ایمان استغفار می‌باشد.
- ایاک و مُصادقهُ الکذّابِ فانَّه کالسرابِ یُقربُ عَلیک البعیدَ و یُبعدُ علیک القریبَ. [۲۲]
و از دوستی با شخص دروغگو بپرهیز، او همچون سراب است که دور را به تو نزدیک و نزدیک را از تو دور می‌گرداند (نشان می‌دهد).
- الحیاءُ مفتاحُ کلِّ خیر. [۲۳]
حیا کلید تمام خوبی‌ها است.
منابع:
[۱] بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۲۸۹
[۲] غرر الحکم و دُرر الکلم، ح ۶۵۶۴
[۳] غرر الحکم و دُرر الکلم، ج ۱، ص ۳۵۲
[۴] غرر الحکم، ص ۴۶۹۰
[۵] عیون الحکم و المواعظ، حدیث ۵۵۶۳
[۶] میزان الحکمه، حدیث ۱۱۳۰۴
[۷] میزان الحکمه، حدیث ۳۰۶
[۸] عیون الحکم و المواعظ، صفحه ۵۲۶
[۹] نهج البلاغه، حکمت ۱۴۶
[۱۰] مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۱۹۳
[۱۱] بحار الانوار، جلد ۹۳، صفحه ۲۹۵
[۱۲] نهج البلاغه، نامه ۵۳
[۱۳] تصنیف غررالحکم، صفحه ۱۹۵، حدیث ۳۸۴۹
[۱۴] بحار الانوار، جلد ۹۳، صفحه ۱۵
[۱۵] وسائل الشیعه، جلد ۱۷، حدیث ۴۳
[۱۶] وسائل الشیعه، جلد ۱۷، حدیث ۷
[۱۷] الخصال : ۲۳۲ / ۷۴
[۱۸] تصنیف غرر الحکم، صفحه ۱۵۵، حدیث ۲۹۱۴
[۱۹] تصنیف غررالحکم و دررالکلم صفحه۶۹ ، حدیث ۹۷۸
[۲۰] نهج البلاغه، حکمت ۲۳۴
[۲۱] تصنیف غررالحکم، صفحه ۱۹۵، حدیث ۳۸۲۸
[۲۲] نهج البلاغه، حکمت ۳۸
[۲۳] تصنیف غرر الحکم، صفحه ۲۵۷، حدیث ۵۴۵۳