کار، تلاش و کسب روزی حلال یکی از چیزهایی است که در دین مبین اسلام فراوان به آن سفارش و توصیه شده و جزو امور مهم تلقی شده است به طوری که بیکاری و تنبلی را زمینه ساز فقر فردی و همچنین اجتماعی و نابود کننده ی دو دنیای انسان دانسته و آن را نهی نموده است. در این مطلب به نقل برخی از احادیث وارد شده در کتب معتبر از بزرگان دین (پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام) در این باره خواهیم پرداخت.
احادیث نقل شده از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع)
رسول خدا (ص)
- طَلَبُ الْحَلَالِ فَرِیضَهٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَه [۱]
طلب نمودن روزی حلال (کار کردن و کسب درآمد درست و مشروع)، بر هر زن و مرد مسلمان واجب می باشد.
- إنَّ أطیَبَ الکَسبِ کَسبُ التُّجّارِ الذینَ إذا حَدَّثُوا لم یَکذِبُوا، و إذا ائتُمِنُوا لم یَخُونُوا، و إذا وَعَدُوا لم یُخلِفُوا، و إذا اشتَرَوا لم یَذُمُّوا، و إذا باعُوا لم یُطرُوا، و إذا کانَ علَیهِم لم یَمطُلُوا، و إذا کانَ لَهُم لَم یُعَسِرُوا [۲].
همانا پاکیزه ترین کسب و درآمد، درآمد تاجرانی است که اگر که حرفی بزنند دروغ نگویند و هر زمان که امانتی به آن ها سپرده شد در آن خیانت نکنند و اگر که وعده ای دهند در آن خلف وعده نکنند و هنگامی که چیزی خریدند به نکوهش و بد گفتن از آن نپردازند و اگر که چیزی فروشند، تعریف و تبلیغ آن را نکنند و هر زمان که بدهکار گشتند، تعلل نکرده و هر گاه خود طلبکار بوده اند به دیگران برای دادن حقشان اصرار نکنند.
- إِنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لَا یُکَفِّرُهَا صَلَاهٌ وَ لَا صَدَقَهٌ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا یُکَفِّرُهَا قَالَ الْهُمُومُ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَه [۳].
همانا گناهانی وجود دارد که نه به وسیله نماز و نه صدقه و زکات آمرزیده می شوند، گفته شد ای پیامبر خدا پس چه چیزی سبب آمرزش آن گناهان می شود؟ ایشان فرمودند: تلاش و همت در کسب و طلب معیشت.
- أطیَبُ کَسبِ المُسلمِ سَهمُهُ فی سَبیلِ اللّهِ [۴].
پاکیزه ترین کسب و درآمد مسلمان، تیری است که در راه خدا می اندازد.
- إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی مِنْ بَعْدِی هَذِهِ اَلْمَکَاسِبُ اَلْحَرَامُ وَ اَلشَّهْوَهُ اَلْخَفِیَّهِ وَ اَلرِّبَا [۵].
همانا بیشترین چیزی که از آن برای امتم پس از مرگم می ترسم، این درآمدهای حرام، شهوت پنهان و ربا می باشد.
امام علی (ع)
- مَنْ رَقَى دَرَجَاتِ الْهِمَمِ عَظَّمَتْهُ الْأُمَم [۶].
هر کس از نردبان و پله های همت و تلاش بالا رود، امت ها او را بزرگ می دارند.
- طُوبى لِمَن ذَلَّ فی نفسِهِ، و طابَ کَسبُهُ، و صَلُحَت سَریرَتُهُ، وَ حَسُنَت خَلیقَتُهُ، و أنفَقَ الفَضلَ مِن مالِهِ، و أمسَکَ الفَضلَ مِن لِسانِهِ [۷].
خوشا به حال کسی که خود را خوار دید و کسب و درآمدش پاکیزه شد و نیت و درونش اصلاح و پاک گردید و خلق و خوی او نیک شد و زیادی مال خود را انفاق کرد و از زیاده گویی زبانش را نگاه داشت.
- مِنْ سَبَبِ الْحِرْمَانِ التَّوَانِی [۸].
یکی از اسباب و عوامل محرومیت، کاهلی و سستی در کار است.
- مَنْ دَامَ کَسَلُهُ خَابَ أَمَلُه [۹].
هر کس که تنبلی اش تداوم داشته باشد (پیوسته سست و تنبل باشد)، در رسیدن به اَمل و آرزوی خود ناکام و ناامید ماند.
- آفَهُ النُّجْحِ الْکَسَل [۱۰].
آفت موفقیت، تنبلی و کاهلی است.
- کَفَى بِالْمَرْءِ غَفْلَهً أَنْ یَصْرِفَ هِمَّتَهُ فِیمَا لَا یَعْنِیه [۱۱].
برای انسان از غفلت همین بس است که همت و تلاش خود را در اموری که به کارش نمی آید (مفید نباشند)، صرف کند.
- الْمَرْءُ بِهِمَّتِهِ لَا بِقُنْیَتِه [۱۲].
ارزش آدمی به تلاش و همتش می باشد نه به ثروتش.
امام حسن مجتبی (ع)
- و اعمل لدنیاک کأنّک تعیش أبدا و اعمل لآخرتک کأنّک تموت غدا [۱۳]
برای دنیای خود آن‌گونه تلاش کن که انگار همواره و تا همیشه در این جهان خواهی بود و برای آخرتت به گونه ای سعی نما که گویا فردا خواهی مُرد.
- لَا مُرُوَّهَ لِمَنْ لَا هِمَّهَ لَه [۱۴].
مروت و مردانگی در کسی که همتی ندارد، نیست.
امام محمد باقر (ع)
- لَا شَرَفَ کَبُعْدِ الْهِمَّه [۱۵].
هیچ شرافتی همانند بلند همتی نیست.
- إِیاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یمْنَعَانِکَ مِنْ حَظِّکَ مِنَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَه [۱۶].
از تنبلی، کسالت و بی حوصلگی بر حذر باش، به این دلیل که این خصائل و ویژگی ها تو را از بهره و نصیبت در دنیا و آخرت باز می دارند.
امام جعفر صادق (ع)
- مَنْ طَلَبَ التِّجَارَهَ اسْتَغْنَى عَنِ النَّاس [۱۷].
هر کس که در پی تجارت باشد، بی نیاز از مردم می شود.
- الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه [۱۸].
شخصی که در پی روزی برای خانواده اش باشد و خود را به زحمت اندازد همانند مجاهدی است که در راه خدا جهاد نموده است.
- لَا تَکْسَلْ عَنْ مَعِیشَتِکَ فَتَکُونَ کَلًّا عَلَى غَیْرِک [۱۹].
در امرار معاش و کسب درآمد کاهلی و تنبلی نکن زیرا سربار دیگران خواهی بود.
امام موسی کاظم (ع)
- إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ إِنَّ اللَّهَ لَیُبْغِضُ الْعَبْدَ الْفَارِغ [۲۰].
همانا خداوند متعال دشمن بنده ای است که بسیار بخوابد و بیکار است.
امام رضا (ع)
- إِنَّ الَّذِی یَطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ یَکُفُّ بِهِ عِیَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّه [۲۱].
هر کس که از فضل خداوند آن چیزی را می طلبد که با آن خانواده اش را تامین نماید (به دنبال کسب روزی باشد)، اَجر و پاداش او بالاتر و برتر از مجاهد در راه خدا است.
منابع:
[۱] جامع الاخبار (شعیری) ص ۱۳۹
[۲] کنز العمال: ۹۳۴۰ و ۹۳۴۱
[۳] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ج ۱۳، ص ۱۳
[۴] کنز العمّال: ۱۰۵۱۶
[۵] کافی، ج ۵، ص ۱۲۴
[۶] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۴۸ ، ح ۱۰۲۷۰
[۷] نهج البلاغه، حکمت ۱۲۳
[۸] تحف العقول ص ۸۰
[۹] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۶۳ ، ح ۱۰۶۲۷
[۱۰] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۶۳ ، ح ۱۰۶۱۷
[۱۱] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۷۷ ، ح ۱۰۹۴۲
[۱۲] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۴۴۷ ، ح ۱۰۲۶۴
[۱۳] بحارالانوار(ط – بیروت) ج ۴۴ ، ص ۱۳۹
[۱۴] کشف الغمه (ط-القدیمه) ج ۱ ، ص ۵۷۱
[۱۵] تحف العقول ص ۲۸۶
[۱۶] کافی (ط-الاسلامیه) ج ۵ ، ص ۸۵ ، ح ۲
[۱۷] کافی (ط-الاسلامیه) ج ۵ ، ص ۱۴۸ ، ح ۳
[۱۸] کافی (ط-الاسلامیه) ج ۵ ، ص ۸۸ ، ح ۱
[۱۹] کافی (ط – الاسلامیه) ج ۵ ، ص ۸۶ ، ح ۹
[۲۰] وسایل الشیعه ج ۱۷ ، ص ۵۸ ، ح ۲۱۹۷۲
[۲۱] تحف العقول ص ۴۴۵