امر به معروف و نهی از منکر یکی از فریضه ها و امور مهم در اسلام است که بسیار به آن سفارش و توصیه شده است و علاوه بر آیات قرآنی، احادیث و روایات فراوانی از بزرگان دینی درباره انجام آن، نهی از ترک این عمل و … نقل شده است.
در این مطلب گزیده ای از سخنان رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) را درباه این امر مهم، قرار داده ایم.
احادیث نقل شده از رسول خدا (ص)
- إِذَا لَمْ یَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ یَنْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لَمْ یَتَّبِعُوا الْأَخْیَارَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ شِرَارَهُمْ فَیَدْعُوا خِیَارُهُمْ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ. [۱]
اگر که مردم امر به معروف و نیز نهی از منکر نکنند و از نیکان خاندان من (اهل بیت علیهم السلام) تبعیت ننمایند، خداوند متعال اشرارشان را بر آنان مسلط کرده، پس نیکان و افراد خوبشان دعا کنند ولی دعای آن ها مستجاب نمی گردد.
- لا یَأمُرُ بِالمَعروفِ و َلا یَنهى عَنِ المُنکَرِ إلاّ مَن کانَ فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ : رَفیقٌ بِما یَأمُرُ بِهِ رَفیقٌ فیما یَنهى عَنهُ ، عَدلٌ فیما یَأمُرُ بِهِ عَدلٌ فیما یَنهى عَنهُ، عالِمٌ بِما یَأمُرُ بِهِ عالِمٌ بِما یَنهى عَنهُ [۲].
امر به معروف و نهی از منکر نکند مگر شخصی که سه خصوصیت در او باشد: در امر و نهی خود مُدارا نماید، در امر و نهی عدالت و میانه روی را رعایت نماید و به آنچه امرو نهی می نماید دانا و آگاه باشد.
- مَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَى عَنِ الْمُنْکَرِ فَهُوَ خَلِیفَهُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ خَلِیفَهُ رَسُولِه [۳].
هر که امر به معروف و نهی از منکر نمود خلیفه ی خدا و رسولش بر روی زمین است.
احادیث روایت شده از ائمه اطهار علیهم السلام
امام علی (ع) می فرمایند:
- مَن تَرَکَ إنکارَ الْمُنکَرٍ بِقَلبِهِ و یَدِهِ ولِسانِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ بَینَ الْأحیاءِ [۴].
هر کس که انکار و نفی منکر را با قلب و دست و زبان خود ترک کند، پس او مُرده ای است میان زنده ها.
- وَ ما أعمالُ البِرِّ کُلُّها وَالجِهادُ فى سَبیلِ اللّهِ عِندَ المرِ بِالمَعرُوفِ وَالنَّهىِ عَنِ المُنکَرِ إِلاّ کَنَفثَهٍ فى بَحرٍ لُجِّىٍّ؛ [۵]
تمام اعمال خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همچون قطره هایی در دریای عمیق و ژرف هستند.
امام حسین (ع) می فرمایند:
- أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّهِ جَدِّی ص أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْکَر وَ أَسِیرَ بِسِیرَهِ جَدِّی وَ أَبِیعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع [۶].
همانا من از روی سَبُک سری و گردن کشی و برای فساد و ستمگری قیام نکرده ام بلکه هدف من از قیام اصلاح اُمت جدم رسول الله (ص) است، می خوام امر به معروف و نهی از منکر کنم و به روش و سیره و سنت جَدم (ص) و علی ابن ابی طالب (ع) عمل نمایم.
امام محمد باقر (ع) درباره امر به معروف و نهی از منکر می فرمایند:
- إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ وَالنَّهیَ عَنِ المُنکَرِ سَبیلُ الأنبیاءِ ، وَمِنهاجُ الصُّلَحاءِ ، فَریضَهٌ عَظیمَهٌ بِها تُقامُ الفَرائضُ، وتَأمَنُ المَذاهِبُ، وتَحِلُّ المَکاسِبُ، وتُرَدُّ المَظالِمُ، وَتَعمُرُ الأرضُ، وَیُنصَفُ مِنَ الأعداءِ ، وَیَستَقیمُ الأمرُ [۷].
همانا امر به معروف و نهی از منکر روش انبیاء و شیوه افراد صالح است و فریضه و امر عظیم و بزرگی است که فرایض دیگر به واسطه آن برپا می شوند، راه ها اَمن و درآمدها حلال می گردد، حقوق پایمال گشته به صاحبانش باز می گردد و زمین آباد می شود و حق از دشمن گرفته می شود و امور و کارها سامان می پذیرد.
امام جعفر صادق (ع) می فرمایند:
- اِذا رَأى الْمُنکَرَ فَلَمْ یُنکِرَهُ وَ هوُ یَقْدِرُ عَلَیْهِ، فـَقـَدْ أَحـَبَّ أَنْ یـُعْصَى اللّه ُ، وَ مَنْ أَحَبَّ اَنْ یُعْصَى اللّه ُ فَقَدْ بارَزَ اللّهَ بِالْعَداوهِ [۸].
فردی که منکری را ببیند و از آن نهی نکند در حالی که به این کار توانا است، پس دوست دارد که معصیت و نافرمانی خدا را کند، و هر که دوست دارد نافرمانی خدا را بکند، آشکارا به دشمنی خدا برخواسته است.
امام موسی کاظم (ع) می فرمایند:
- لَتَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لَتَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ، أو لَیُسـتَعمَلَنَّ عَلَیکُم شِرارُکُم فیَدعوا خِیارُکُم فلا یُستَجابُ لَهُم [۹].
امر به معروف و نهی از منکر کنید زیرا در غیر این صورت اشرار و بدکاران شما زمام امور را بدست می گیرند، پس افراد نیک و درستکارتان دعا می کنند اما دعای آن ها مستجاب نمی گردد.
امام جواد (ع) درباره امر به معروف و نهی از منکر فرموده است:
- الاْمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْی عَنِ الْمُنْکَرِ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ، فَمْن نَصَرَهُما أعَزَّهُ اللهُ، وَ مَنْ خَذَلَهُما خَذَلَهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ [۱۰].
امر به معروف و نهی از منکر دو مخلوق از خلق خداوند عز وجل هستند، پس هر کس یاری شان کرد (عمل کردن به این فریضه بزرگ) خداوند عزتش می دهد، و هر کس آن ها را تَرک کرد، خداوند بزرگ مرتبه او را خوار می سازد.
منابع:
[۱] کافی (ط – الاسلامیه) ج ۲ ، ص ۳۷۴
[۲] بحارالأنوار (ط-بیروت) ج ۹۷ ، ص ۸۷ ، ح ۶۴
[۳] مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج ۱۲، ص ۱۷۹ ، ح ۱۳۸۱۷
[۴] تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان) ج ۶، ص ۱۸۱ ، ح ۳۷۴
[۵] نهج البلاغه، حکمت ۳۷۴
[۶] بحارالانوار جلد۴۴ صفحه ٣٢٩
[۷] کافى، جلد ۵، صفحه ۵۶، ح ۱
[۸] مستدرک الوسائل/ ج ۱۲/ ص ۱۷۷
[۹] تهذیب الأحکام، ج ۶، صفحه ١٧۶، حدیث ٣۵٢
[۱۰] خصال صدوق، صفحه ۴۲، حدیث ۳۲
منبع: سایت موسسه معراج النبی استان خوزستان
- تلاوت تحقیق آیه ۷۱ سوره توبه – استاد منشاوی
وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ ۚ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَیُطِیعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
مردان و زنان باایمان، ولیّ (و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف، و نهی از منکر می‌کنند؛ نماز را برپا می‌دارند؛ و زکات را می‌پردازند؛ و خدا و رسولش را اطاعت می‌کنند؛ بزودی خدا آنان را مورد رحمت خویش قرارمی‌دهد؛ خداوند توانا و حکیم است!