توکل یا واگذاری تمام کارها به خدای متعال و اعتماد به او، یکی از فضائل اخلاقی موکد در قرآن کریم است. در واقع راضی شدن به رضا و خشنودی خدا و سپردن تمام امور به خدا و در برابر اراده و خواست خداوند خود را بی اراده دانستن همان توکلی است که در آموزه ها و معارف دینی آن را لازمه ایمان دانسته اند.
هر انسانی در کنار تلاش و کوشش برای رسیدن به هدف یا انجام کاری باید توکل داشته باشد. یعنی به ثمر رسیدن تلاش و کوشش خود را وابسته به مشیت و امر خدای مهربان بداند و اگر که پس از تلاش برای رسیدن به هدفی به مقصود خود نرسید ناراحت و غمگین نگردد.
احادیث و روایات مسند بسیاری از ائمه اطهار (ع) درباره اهمیت این فضیلت اخلاقی وجود دارد که در این مطلب برخی از این احادیث را برای شما آورده ایم.
- رسول خدا (ص) درباره توکل فرموده است:
کفّاره الطیره التوکّل
کفاره بدگمانی و فال بد زدن، توکل به خدای متعال است [۱].
- پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
اَلتَّوَکُّلُ بَعْدَ الْکَیْسِ مَؤْعِظَه [۲]ٌ.
توکل به خدا پس از به کار بردن عقل، خود موعظه است.
- حضرت محمد (ص) فرموده است:
رَأى رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله قَوْما لا یَزْرَعونَ قالَ: ما أَنْتُمْ؟ قالوُا: نَحْنُ الْمُتَوَکِّلونَ، قالَ: لا، بَلْ أَنْتُمْ المُتَّکِلونَ [۳].
پیامبر اکرم (ص) گروهی را که به کشت و کار و زراعت مشغول نبودند، دید و فرمود که شما که هستید؟ آنها گفتند که ما توکل کنندگانیم، حضرت فرمودند: نه، شما سربار دیگران هستید.
- رسول خدا حضرت محمد(ص) درباره توکل می فرمایند:
یَقولُ اللّه عَزَّوَجَلَّ ما مِنْ مَخْلوقٍ یَعْتَصِمُ دونى إِلاّ قَطَعْتُ أسْبابَ السَّماواتِ وَأسبابَ الأَْرْضِ مِنْ دونِهِ فَإِنْ سَأَلَنى لَمْ اُعْطِهِ وَإِنْ دَعانى لَمْ اُجِبْه [۴]ُ.
خداوند عزوجل می فرماید: هیچ مخلوقی نیست که به غیر من پناه برد جزء اینکه دستش را از تمام اسباب و ریسمان های آسمان ها و زمین قطع می کنم، پس اگر که درخواستی از من داشت به او عطا نمی کنم، و اگر که مرا بخواند (دعا کند) پاسخی نخواهم داد.
- امام علی (ع) درباره آثار این فضیلت الهی می فرماید:
مَن تَوکَّلَ عَلَی اللهِ ذَلَّت لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَت عَلَیهِ الأسباب [۵].
هر کس بر خداوند توکل نماید سختی ها و دشواری ها برایش آسان و اسباب برایش مهیا می شوند.
- امیر مومنان علی (ع) می فرماید:
اَلتَّوَکُلُّ عَلَى اللّه نَجاهً مِنْ کُلِّ سوءٍ وَحِرْزٌ مِنْ کُلِّ عَدُوٍّ [۶].
توکل بر خدا مایه نجات از هر چه بدی و محفوظ ماندن از هر دشمن است
- امام جواد(ع):
مَن اِنقَطَعَ الی غَیرِ اللهِ وَ کَلَهُ اللهُ اِلَیهِ [۷].
هرکس به غیر خدا تکیه و توکل کند، خداوند او را به همان واگذار کند.
- امام رضا (ع) فرموده است:
ما حَدُّ التَّوکل؟ فَقال لی: اَن لا تَخافَ معَ اللهِ اَحَدا [۸]ً.
بالاترین درجه توکل چیست؟ امام رضا فرمودند: اینکه با وجود خدا از هیچ کس ترس و واهمه ای نداشته باشی.
- امام موسی کاظم (ع) درباره آثار توکل می فرمایند:
مَنْ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْیَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّه [۹].
هر کس که می خواهد قویترین مردم باشد، پس به خدای متعال توکل نماید.
- امام محمدباقر (ع) درباره توکل و آثار آن فرمودند:
مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللّه لا یُغْلَبُ و َمَنِ اعْتَصَمَ بِاللّه لا یُهْزَم [۱۰]ُ.
هرکه به خدا توکل نماید، بازنده نمی گردد و هر کس به خدا توسل کند، شکست نمی خورد.
- امام صادق (ع) درباره توکل می فرماید:
إِنَّ الغِنى و َالْعِزَّ یَجولانِ فَإِذا ظَفِرا بِمَوْضِعِ التَّوَکُّلِ أَوْطَنا [۱۱].
بی نیازی و عزت به هر سو می گردند (در گردش هستند)، پس چون به محل و جایگاه توکل برسند، سکون و قرار می یابند.
- امام جواد (ع) می فرمایند:
ثَلاثٌ مَن کُنَّ فِیهِ لَم یَندَم: تَرکُ العَجَله، وَ المَشوِرَه، وَ التَّوَکُلُ عَلَی اللهِ عِندَ العَزمِ [۱۲].
سه ویژگی است که هر که آن ها را داشته باشد (مراعات کند) پشیمان نگردد: ترک عجله، مشورت کردن و توکل بر خدا در زمان تصمیم گیری.
منابع:
[۱] کافى، ج۸، ص۱۹۸
[۲] کنزالعمال، ج۳، ص۱۰۳
[۳] مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۱۷
[۴] امالى طوسى، ص۵۸۵
[۵] غررالحکم ح۳۸۸۸ ص۱۹۷
[۶] بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۵، ص ۷۹
[۷] دررالباهره(ط-قدیمه) ص ۳۹
[۸] امالی(صدوق) ص ۲۴۰ ، ح ۸
[۹] فقه الرضا ص ۳۵۸
[۱۰] جامع الاخبار(شعیری) ص ۱۱۸
[۱۱] کافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۶۵، ح ۳
[۱۲] مسند الامام الجواد، ص ۲۴۷
-
تلاوت ترتیل آیه ۱۷۳ سوره آل عمران – شیخ ابوبکر شاطری
الَّذِینَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِیمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ
اینها کسانی بودند که (بعضی از) مردم، به آنان گفتند: «مردم [= لشکر دشمن] برای (حمله به) شما اجتماع کرده‌اند؛ از آنها بترسید!» اما این سخن، بر ایمانشان افزود؛ و گفتند: «خدا ما را کافی است؛ و او بهترین حامی ماست.»